M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

GSTC a’zolarinlng teng yarmi GSTC yig’illshlarida kvorum shakllantira olishl Mumkin. GSTC yig’ilishlarida qarorlar jami ovozlarning eng kamlda 3/4 qismidan ortig’l berilgandagina qabul qilinlshi mumkin. Markaz jami ovozlarning 1/3 qismini, barcha shtatlar esa birgalikda umumiy ovozlarning 2/3 QlSminl bera oladi.
CGST va SGST orasidagi ylg’imlarga old qonun, qolda va jarayonlar maksimal darajada lkki taraf o’rtasida kelishiladi.

• 
  GST va Markaz-Shtat moliyaviy munosabatlari
  

Hozirgi kunda, shtatlar hamda markaz o’rtasidagl fıskal vakolatlar konstitutslyada aniq va deyarli hech qachon raqobat qila olmaydigan qilib belgilab qo“yilgan. Markaz ishlab chiqarilayotgan (lnson iste’moli uChun ishlab chiqariladigan alkogolll iChimllklaT, opium, narkotiklar va boshqalardan tashqarl) tovarlardan sollQ Undirish vakOlatlga ega, hamda O’Z VOQtlda shtatlar esa o’sha tovarlar savdosiga soliq solish vakolatiga ega. Davlatlararo savdolarda esa markaz ham soliq undfrlsh vakolatiga ega bo’ladl (Savdolardan markaziy soliq1, biroq, soliq aynan biror davlat bilan bo’lgan munosabatlar shakllangandagina ushlab qolinadl. Xizmatlar bo’ylcha esa, faqatgina markaz yakka holda xizmat ko’rsatlshni sollqqa torta oladi. Shunga qaramasdan shtatlar mamlakatga olib kirilayotgan yoki HindlStondan olib chiqib
ketilayotgan har qanday tovarlar savdosiga so/fq sola olmaydi, bunda markaz ushbu soliqni qo’shimcha majburiy bojxona ylg’imlari shaklida undirib oladl. Ushbu qo’shimcha majburiy bojxona yig’imi aksiz, savdodan soliq, hukumat QQSi va mahalliy ishlab chiQarllgan tovarlardan undiriladigan boshqa sollqlarni balanslashtiradi. GSTni amaliyotga joriy etish, bir vaqtning o’zfda markaz hamda shtatlarning GSTni yig’ib olish imkonlyatlarini kengaytirish Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritishnl taqozo etadi. Markazga hamda shtatlarga GSTni undirish uchun blr vaqtnfng o’zida yurisdlksiya belgilash, ikki taraf o’rtasidagl GSTnl yig’lsh tuZllW6lSl, 10yihalashtirlsh va amaliyotga tatblq etishni ta’minlay oluvchi noyob institutsional mexanizmni yaratishni talab qiladi. Bunday mexanfZm samarali bO ’lishi uchun u konstitutsion kuchga ega bo’lishi lozim.’
Nazorat uchun savollar.

1. 
   Budjet daromadlari nima va uning tarkibi?
   
2. 
   Bud et daromadlarining tuzilish tartibi qanday?
   
3. 
   Soliq belgilari qanday?
   
4. 
   Soliq tizimi va soliqqa tortish tamoyillariga qaysilar kiradi?
   
5. 
   Xalqaro amaliyotda soliq vakolatlarini budjetlar o“rtasida taqsimlashning qaysi modellari mavjud?
   

'Makarand A.Paithankar. Public Budgeting theory and practice, CreateSpace USA, 2 01 6 . p . 7 5

3. Davlat budjeti xarajatlari

Har bir mamlakatning normal ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jihatdan rivojlanishi uchun samarali faoliyat qiluvchi davlat zarur. Davlat jamiyatga va mamlakat fuqarolariga zarur tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish, iqtisodiyot va ijtimoiy tarmoqlarning samarali faoliyat qilishi uchun me'yoriy va institutsional tuzilmalarning qonuniy asoslarini yaratish va shu bilan o'z fuqarolarining yashashi va ishlashi uchun moddiy va boshqa shart-sharoitlarni yaratib berish vazifalarini bajaradi. Shu vazifalardan kelib chiqqan holda davlatning asosiy funksiyasi quyidagilardan iborat:

Shuni alohida ta'kidlash kerakki, mamlakat iqtisodiy salohiyatining oshib borishi bilan davlatning kuch-qudrati, uning o'z funksiyasini kengaytirib borish imkoniyati ortib boradi. Davlat o'z funksiyasini muvaffaqiyatli bajarishi uchun, shuningdek, rivojlanishning har bir bosqichida dolzarb bo’lgan strategik maqsadlarni amalga oshirish uchun mamlakatda yaratilgan moliyaviy resurslarning ma'lum bir qismini o'z qo'lida to’plamog’i va maqsadga muvofiq sarflamog'i ob’ektiv zaruriyatdir. Aynan shu ob’ektiv zaruriyatning mavjud bo'lishi davlat budjeti xarajatlariningmavjud bo’lishini taqozo etadi.

Davlat budjeti xarajatlari YaIMning qayta taqsimlanishi natijasida davlat budjetida jamlangan pu1 mab1ag'1arining maqsadga muvofiq qayta taqsimlanishi va ishlatilishi bilan bog'liq budjet qonunchiligi bilan tartibga solinadigan pul munosabatlari yig'indisidir.

Xulosa qilib aytganda, milliy iqtisodiyotni boshqarish va taribga solishda, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni ta'minlashda, har bir davrning ustuvor taraqqiyot vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishda davlatning boshqa iqtisodiy instrumentlari qatori, davlat budjeti ham muhim ahamiyat kasb etadi va ma'1um vazifalarni bajaradi.