M. A1imardonov Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti “Moliya va soliqlar kafedrasi professori, I f. d B. Hamdamov

tashkiliy tuzilishi
G'aznachilik organlarining xarajatlarini moliyalashtirish respublika budjetidan amalga oshiriladi.
Davlat budjetining ijrosi to’g'risidagi hisobot G'aznachilik tomonidan O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga taqdim etiladi. Davlat budjeti g'azna ijrosining buxgalteriya hisobi G'aznachilik tomonidan, shuningdek, davlat soliq va bojxona xizmati organlari, budjet tashkilotlari hamda davlat maqsadli jamg'armalarini taqsimlovchi organlar tomonidan davlat budjetining g'azna ijrosi buxgalteriya hisobining yagona hisoblar rejasi va budjet tasnifi asosida tashkil etiladi hamda amalga oshiriladi. Davlat budjeti g'azna ijrosining buxgalteriya hisobi yagona hisoblar rejasi O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.
G'aznachilik yuridik va jismoniy shaxslarga ular tomonidan ortiqcha to'langan soliqlar, yig'imlar va boshqa majburiy to'lovlar summalari, qonun
xujjatlarida belgilangan tartibda yagona g'azna hisobraqamidan yoki G'aznachilikning boshqa bank hisobraqamlaridan qaytarilishini amalga oshiradi.
O'zbekiston Respublikasi budjet Kodeksiga, shuningdek, turli darajadagi davlat boshqaruvi o'rtasida tushumlar taqsimotini tartibga soladigan boshqa qonunlarga muvofıq, G'aznachilik tushumlarni turli darajadagi budjetlar o’rtasida taqsimlash uchun javobgar hisoblanadi. G'aznachilik belgilangan budjet tasnifiga muvofıq, barcha davlat tushumlarini ularning aniq ro’yxati bo’yicha yagona g'azna hisobraqamida yuritilishini ta'minlaydi, qonun asosida g'aznachilikning yagona hisobraqamidan barcha to'lovlarni amalga oshirishga G'aznachilik javobgar hisoblanadi.
Davlat moliyasini isloh qilish, davlat budjetining g'azna ijrosini joriy etish, budjet mab1ag'larini boshqarish va ularning shakllanishi va ishlatilishini nazorat qilish jarayonlari mukammallashib, takomillashib bormoqda. Bu jarayonlarni amalga oshirishda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat Budjetining g'azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-594- son (28.02.2007) Qarorining qabul qilinishi muhim qadam bo'lib xizmat qildi. Prezident Qarorining ijro etilishi doirasida Moliya vazirligi huzuridagi “Davlat Budjetining g'azna ijrosini tatbiq etish va uslubiyoti boshqarmasi” hamda mahalliy moliya organlarining g'aznachilik bo’linmalari negizida O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G'aznachiligi va uning hududiy bo’linmalari tashkil etildi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat Budjetining g'azna ijrosi tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-594-son (28.02.2007) Qarori bilan Moliya vazirligi G'aznachiligi zimmasiga quyidagi asosiy vazifalar yuklatildi:
S davlat Budjetining kassa ijrosi, jumladan, tushadigan daromadlarni turli darajadagi Budjetlar o’rtasida taqsimlash, Budjetdan mablag’ oluvchilarning xarajatlar smetalari ijrosi va davlat Budjeti ijrosi to’g’risida hisobot tuzish;
H davlat Budjeti mablag'larini yagona g'aznachi1ik hisobraqami, shuningdek tegishli Budjetlar daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi kassa uzilishlarining oldini olishni ta'minlaydigan hududiy g'aznachilik hisobraqamlarini joriy etish orqali boshqarish;
H Budjet tashkilotlarini, shu jumladan, mudofaa va xavfsizlik tuzilmalarini moliyalashga yo'naltiriladigan Budjet mab1ag'laridan foydalanishni maqbullashtirish ustidan monitoringni amalga oshirish, bunda ular tomonidan tuzilayotgan shartnomalarning sifati ta'minlani-shini, ularning maqsadga muvofıqligi va narx-navo echimini nazarda tutish hamda vositachilik xizmatlaridan voz kechish;
H xarajatlar smetasi va ro’yxatga olingan shartnomalarda nazarda tutilgan qat'iy summalar doirasida tovar(ish, xizmat)lar etkazib beruvchilarning bevosita hisobraqamlariga budjet mablag'lari oluvchilar nomidan va ularning topshirig'i bo'yicha to’lovlarni amalga oshirish orqali to'1ov intizomiga so'zsiz rioya etilishi ustidan ta'sirchan nazoratni ta'minlash;
H davlat budjeti g'azna ijrosining buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritish, davlat budjeti ijrosi haqida axborot yig'ish, qayta ishlash va tahlil qilish, shuningdek O'zbekiston Respublikasining davlat ichki va tashqi qarzlariga xizmat ko'rsatish, O'zbekiston Respublikasi kafolatlarini ijro etish;
Germaniya Federativ Respublikasida davlat moliyasining oliy nazorat organi bo'lib, Federal hisob palatasihisoblanadi. Budjet ijrosi hisoboti Moliya vazirligidan parlament va hisob palatalariga yuboriladi. Hisob palatasining xulosasidan keyin, parlament budjet ijrosi to’g'risidagi qonunni tasdiqlaydi.
Qonun chiqaruvchi qo'mitalardan ekstensiv foydalanish butun bir qo'mitasi amaliy emas holda harakat qilishda muhim hisoblanadi, lekin komissiya tuzilmalar parchalanishiga kiritiladi. Qo'mitalar o'zlarining huquqlari doirasida kichik qonun chiqaruvchi organlar hisoblanadi. Qo’mita tuzulmalari barqarorligini hisobga olgan
holda AQSH Deputatlar palatasida 435 nafar azo va Senatida esa 100 nafar a'zolar mavjud. Shtatlar ichida yangi Hamsipair 424 a'zo bilan eng yirik qonun chiqaruvchi hisoblansa Nebraska 49 a'zolar bilan eng kichigidir. 50 ta shtatdan 42 tasida kamida 100 nafardan qonun chiqaruvchi deputatlar mavjud.
Ko'p palatali qonun chiqaruvchi organlarda qonunlarni ishlab chiqish har bir palatadagi qarama-qarshi qo’mitalar tomonidan amalga oshiriladi. Bunday qo'mitalar quyi palata va senatning to'liq a'zoligi orqali ustida deb harakat qilinadigan chiquvchi xarajatlarni xabarini berib boradi. Har ikkala xarajatlar o’rtasida farqlar mavjud bo’lganda, konferensiya qo’mitasi odatda ikkala palata tomonidan boshqatdan qayta tiklangan xarajatlar deb qaraluvchi xabarlarni tayinlaydi. Agar palatalar bir marta bir xil xarajatlarni o'tkazib yuborsa, qonun chiqaruvchi organ gubernator yoki prezident tomonidan maqullanishiga yoki rad etilishiga tayyor turadi.
Mahalliy darajada, kam palatalilik ustunlik qilgan joyda budjet qo’mitasi ko'pincha shahar konsulliklari yoki maktab kengashlari kabi to’liq qonun chiqaruvchi organlarga qator tavsiyalar taqdim etish uchun va ijro etuvchi organlar budjet tasdiqini qayta ko’rib chiqish va o’zgartirishlar kiritish uchun asosiy ma'sulyatni o'z zimmasiga oladi.

Nazorat savollari.

1. 
   Budget tizimini boshqarishni tashkil etishdan asosiy maqsad nima?
   

2. 
   Budget tizimini boshqarish elementlari o“z ichiga nimalarni oladi?
   

3. 
   Budget tizimini boshqarish subyektlari haqida misollar keltiring?
   

4. 
   Davlat budjeti amal qilishining, shakllanishi va ishlatilishining qonuniy- huquqiy asoslari bo“lib nimalar xizmat qiladi?
   
5. 
   O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Budjet sohasidagi vakolatlariga nimalar kiradi?
   
6. 
   O'zbekiston Respublikasi Hisob palatasining Budjet sohasidagi vakolatlariga nimalar kiradi?
   
7. 
   O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi budget sohasida qanday vakolatlarni amalga oshiradi?
   
8. 
   Hududiy moliya organlarining budjet sohasidagi vakolatlariga nimalar kiradi?
   
9. 
   O“zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining G'aznachilik organi tashkiliy tuzilishi qanday?
   

3. 
   BOB. BUDJET TIZIMI BUDJETLARI
   
   1. 
      Budjet tizimi budjetlari
      

“Hayot faqat o’qishdan iborat emas.