M. A. Yusupova San’atshunoslik iti direktori, Arxitektura doktori

75-rasm.
T o 'sin -b o lo rli va ravoqli konstruktiv tizim n in g tek to n ik ali rivojlanish talqini: 
y ° g ‘o c h li, 
toshli: P an teo n , R im dagi P a n te o n , te m ir-b e to n li R im dagi S p o rt saroyi, 
(M .T o su n o v a b o 'y ich a ).
Z. Dosmetova
97

---

M isr ehrom larining katta toshli ustunlari, o g ‘ir vaznli kirish qism ni 
haykal-
lovchi yaxlit b itta ulkan toshdan y o ‘nilgan, o dam b o ‘yidan ancha 
katta
p ilonlar k o ‘lam ni deyarli o ‘zlari egallar edi (76-й rasm ).
G o tik a m e ’m orchiligida aks etgan diniy g ‘oyalar — boshqa hodisaga 
olib kelgan, tosh d an qilingan shakllarni nazarim izda an ch a yengillashtir- 
ganligini k o ‘rsatadi (76-6 rasm). Shu m isolidan k o ‘rinib turibdiki, m e’moriy 
shakllarning badiiy ifodasi b o ‘yicha o ‘zining qaram a-qarshi bitta ashyo — 
tosh asosida b o ‘lishi m um kin.
K o‘p asrlik m e’m orchilik-qurilish am aliyotida asosiy konstruktiv tizim 
tuzilgan, devorli, t o ‘sin-bolorli, ravoqli m untazam , a n c h a-m u n ch a turg‘un 
(doim iy) 
tektonik tizim 
m ujassam b o ‘lgan.
M untazam shakllangan va m ukam m allashgan asosiy tektonik tizim
k o‘p
asrlar m obaynida q o 'llaniladi va turli m e ’m oriy uslub asoslari hisoblanadi. 
B unday devorli tizim qadim gi R im , U yg'onish davri va keyingi davrlarda 
m uhim rol o ‘ynagan. T o ‘sin-bolorli tizim qadim gi M isr, Y unon, 
Rim da
m e ’m oriy rivoji kuzatilgan. Ravoqli tizim R im , V izantiya, R om an, 
G otika,
Sharq, qadim gi Rus m e ’m orchiligida o ‘z aksini topdi. Bu tizim hozirgi 
kun m e ’m orchiligida ham keng q o 'llan m o q d a (77-1 — 10 rasm lar)
Turli tarixiy davrlarda tektonik tizim lar rivojlanib va chuqurlashib, deyarli 
u m u m an yangi m e ’m oriy shakllarda q o ‘llanilm oqda. U y g 'o n ish davri 
inshootlari u lkan devorlari bilan zam onaviy binolarning yengil devorli 
konstruksiyalari yoki R om an va Rim m e’m orchiligining og‘ir vaznli ravoqli 
tizim bilan zam onaviy ravoq-qatlam li fazoviy tizim ni solishtirish kifoya.