M. A. Raxmatullayev, B. I. Ganiyeva

National Institutes of Health (
NIH
) 
fondining bu boradagi yechimlari diqqatga sazovor bo‘lib, uning yillik 
budjeti 28.9 milliard amerika dollarini tashkil qiladi. NIH tomonidan 
moliyalashtiriluvchi tadqiqotlar haqidagi maqolalar chop etilgandan 
keyin 12 oydan kechiktirilmay ODga hamda taqriz beruvchi jurnallarga 
joylashtirilishi kerak.
Garvard universitetining Arts and Sciences fakultetida ochiq 
nashrlarga nisbatan alohida talablar qo‘yilgan:

xodimlar jurnalga bergan maqolalaridan nusxasini institutsional 
repozitariyga depozit qilishlari zarur.

mazur maqolalarga Internet orqali ochiq kirish huquqi avtomatik 
ravishda universitetga o‘tkaziladi va universitet litsenziyasi beriladi.
Xodimlarning o‘zlari ham tadqiqot natijalari zudlik bilan 
tarqalishini istaydilar. 
Xitoyda ochiq jurnallar 
www.oaj.cas.cn
repozitoriysi Fanlar 
Akademiyasi va Milliy ilmiy kutubxona tomonidan homiylikka olingan. 
U 105 ta jurnal, 426000 dan ortiq maqolaga ega va aholini ilmiy 
yagiliklar, anjumanlar, islohotlar va boshqa yangilik hamda ma’lumotlar 
bilan ta’minlab turadi.
Milliy ilmiy kutubxona shuningdek 
http://www.open-access.net.cn/
 
ochiq foydalanish portalini qo‘llab-quvvatlab turadi.
Ochiq foydalanish Jurnallar Direktoriysi 
(
http://www.doaj.org
) 
6000 ga yaqin ilmiy va ma’rifiy to‘la matnli jurnallarni o‘z ichiga oladi.

---

141 
Boshqa ommabop ilmiy-marifiy resurslarga quyidagi saytlar orqali 
kirish mumkin:
http://www.opendoar.org/
  
http://www.base-search.net/
 
http://cnx.org/
 
http://ocw.mit.edu/index.htm
 
https://www.khanacademy.org/
 
https://p2pu.org/en/
 
http://www.jorum.ac.uk/
 
http://www.merlot.org/merlot/index.htm
 
http://www.ndlr.ie/
 
http://www.ocwconsortium.org/
 
http://www.oercommons.org/
 
http://www.open.edu/openlearn/
 
http://videolectures.net/
 
Uch dastur - HINARI (Health InterNetwork Access to Research 
Initiative – sog‘liqni saqlash sohasi uchun), AGORA (Access to Global 
Online Research in Agriculture – qishloq xo‘jaligi sohasida) va OARE 
(Online Access to Research in the Environment - atrof-muhitni himoya 
qilish bo‘yicha) 100 dan ortiq rivojlanayotgan mamalakatlar uchun 
sog‘liqni saqlash, qishloq xo‘jaligi va atrof-muhitni himoya qilish 
sohalarining elektron ilmiy-marifiy resurslarga ochiq kirish imkoniyatini 
ta’minlaydi. Har uchala dastur ham 2015-yilgacha o‘z xizmatlarini 
ko‘rsatish majburiyatni olganlar.
HEALTH 
INTERNETWORK 
ACCESS 
TO 
RESEARCH 
INITIATIVE 
[http://www.who.int/hinari
] Butunjahon Sog‘liqni saqlash 
tashkiloti (World Health Organization (WHO) tomonidan 
Yale 
universiteti kutubxonasining texnik ko‘magi yordamida rivojlanayotgan 
mamlakatlarga 
biotibbiyot 
va 
sog‘liqni 
saqlash 
sohasidagi 
adabiyotlarning ulkan kolleksiyalariga kirish imkoniyatini ta’minlab 
berish maqsadida tashkil etildi. U asosan 107 ta rivojlanayotgan 
mamlakat tibbiyot xodimlari uchun nodir materallar sifatida xizmat 
qiladigan 3750 dan ortiq jurnallar nomlaridan iborat.
AGORA (ACCESS TO GLOBAL ONLINE RESEARCH IN 
AGRICULTURE) 
[http://www.aginternetwork.org
] 
BMTning 
Ovqatlanish va Qishloq xo‘jaligi tashkiloti bilan Cornell universiteti va 
Mann kutubxonasi hamda yirik nashriyotchilar hamkorlikda 2003-yili 
107 ta rivojlanayotgan mamlakatni ovqatlanish, qishloq xo‘jaligi, atrof-

---

142 
muhit, ijtimoiy fanlar bo‘yicha adabiyotlar (958 jurnal nomlari) bilan 
ta’minlash maqsadida tashkil etildi.
OARE 
(ONLINE 
ACCESS 
TO 
RESEARCH 
IN 
THE 
ENVIRONMENT) 
[http://www.oaresciences.org
], 2006-yilda ta’sis 
etilgan xalqaro konsorsium BMTning (UNEP) atrof-muhit bo‘yicha 
dasturi,
u
Yale 
universiteti kutubxonasi va Forestry and Environmental 
Studies maktabi hamda ilmiy va texnik adabiyotlarning yetakchi 
nashriyotchilari bilan birgalikda tuzildi. Dastur 2006-yildan buyon 70 
mamlakat uchun 1300 ilmiy jurnallardan foydalanish imkonini beradi. 
2008-yildan yana 37 mamlakat uning obunasiga qo‘shildi. 
h
ttp://Arxiv.Org/
portali fizika, matematika, kompyuter fanlari, 
miqdoriy biologiya va statistika kabi sohalar bo‘yicha 490000 maqolaga 
ochiq kirish imkoniyatnini ta’minlaydi. Barchaga ma’lum Astrophysical 
Journal oynomasidagi 72% maqola ochiq arxivlarda chop etilgan 
(asosan Arxivda). Shunisi qiziqki, ana shu 72% maqolalar qolgan 28% 
iga qaraganda, o‘rta hisobda ikki baravar ko‘proq havolalar keltirilar 
ekan. Ularning to‘liq matnli versiyalari ochiq kirish imkoniyatiga ega 
emas. Arxivda ochiq kirishda turgan yadro fizikasi sohasidagi 32% 
maqolalardan havola keltirishlar 78% ni tashkil qiladi. 
SOAP (Study of Open Access Publishing) loyihasi bo‘yicha 
Yevrokomissiyaning Yettinchi Ramkali Dasturi 2009-yildan 2011-
yilning fevraligacha ilmiy-ma’rifiy resurslarga ochiq kirishning foydasi 
va muammolari haqida tadqiqotlar olib bordi. Bunda 40000 yaqin 
tadqiqotchilar (ilmiy xodimlar, o‘qituvchilar, aspirantlar va h.k.) 
so‘rovdan o‘tkazildi.
So‘rovnoma 23 masala bo‘yicha maxsus Survey Monkey tools 
dasturi orqali onlayn amalga oshirildi. Ochiq foydalanish (Open Access 
- OA)ning qaysi ko‘rsatkichidan ko‘proq foyda bo‘ladi degan savolga, 
36% 
respondent 
ilmiy 
kooperatsiya, 
xalqaro 
ma’lumotlar 
almashinuvidan deb javob berishdi. Shulardan 20%i moliyaviy 
yechimlar, OAning arzonligidan, qimmatli ilmiy-ma’rifiy axborotni 
tekin olish imkoniyatidan ko‘proq foyda bo‘lishini ta’kidlab o‘tishdi. 
18% respondent OAning muhim belgilaridan biri – bu OAdan «ijtimoiy 
ne’matlar» (общественные блага)ni taqdim etish, ya’ni mamlakatlar va 
ijtimoiy qatlamlarning resurslarga teng huquqli kirish imkoniyatini bera 
olishi deb e’tirof etdilar. So‘ralganlarning 10%, ya’ni individumlar, 
tadqiqotchilar OAda o‘z materiallarini e’lon qilishdan foyda 
ko‘radiganlar bo‘lib, ularning ishlari ommabop bo‘lgani bois, ulardan 
tez-tez sitatalar keltirishadi, turli loyihalarda ishtirok etganliklari uchun 

---

143 
ma’lum bonuslarga ega bo‘lishadi. 9% respondent fikricha, OAga har 
qanday joyda, agar u onlayn bo‘lsa, kerakli ochiq axborotga maxsus 
ruxsatlarsiz yoki ma’lumotlarni olish uchun maxsus muassasalarga 
bormasdan ega bo‘lish mumkin va aynan shunda OAdan ko‘proq foyda 
bo‘ladi.