M a ' r u z a №10 mеtallarni bolg'alash, shtamplash va usullari

G
G
G
G
G




kg. 
Bu yerda G 
pok
-pokovka massasi, kg. 
k
ch
G
.
- quymaning yuqori va pastki qismidan kesib tashlanadigan nuqsonli chiqindi qismi 
massasi, kg (odatda, po'lat quymalarda ustki kesiladigan bo'lagi,quyma massasining 14-30 % ni, 
pastki kesiladigan bo'lagi esa 4-7 % ni tashkil etadi. 
kuy
G
- Metallni qizdirishda uning kuyindiga o'tadigan qismi,kg (alangali pechlarda quymani 
qizdirishda kuyundiga o'tadigan qismi quyma massasining 2-3 % miqdorida olinadi). 
k
t
G
.
-Texnologik kesiladigan bo'laklar massasi, kg. 
Odatda, oddiy shaklli pokovkalar uchun texnologik bo'laklar quyma massasining 5-10 % 
gacha, murakkab shaklli pokovkalar uchun quyma massasining 10-30 % gacha belgilanadi. Agar 
pokovka mayda va
o'rtacha bo'lsa, zagotovka sifatida sortament olinadi. Unda uning massasi quyidagi formula 
bo'yicha aniqlanadi: 
 
kuy
q
ch
pok
z
G
G
G
G



.
kg 
Zagotovka massasiga ko'ra uning hajmi, so'ngra o'lchamlari belgilanadi. Keyin pokovkani 
tayyorlash operasiyalari tartibi, rejimlari belgilanib, ular texnologik kartada qayd etiladi. 
Hajmiy shtamplashda zagotovka shtamp bo'shlig'iga o'tkazilib, plastik deformasiyalanib 
shtamp bo'shlig'ini to'ldiradi (9.2-rasm). Bu usul yuqorida tanishilgan erkin bolg'alashga 
qaraganda ish unumining yuqoriligi, mahsulot o'lchamlarining aniqligi, yuza g'adir-budirligining 
kamligi, murakkab shaklli mahsulotlar olish qulayligi, yuqori malakali ishchini talab etmasligi 
kabi afzalliklarga ega bo'lib, bir xildagi mahsulot tayyorlaydigan katta temirchilik sexlarida 
keng qo'llaniladi. Shtamplar narxining qimmatligi, pokovka massasining 250-300 kg dan 
oshmasligi (cheklanganligi uning kamchiligi hisoblanadi) va kam seriyada ishlab chiqarish 
uchun ma'qul emasligi uning kamchiligi hisoblanadi. 

---

9.2-rasm 
qarshiligini shirib, shtamp bo'shlig'ini metall bilan yanada to'lishiga ko'maklashsa, ikkinchidan 
shtamp palla yuzalaridan bir-biriga urilishidan saqlaydi. Pitr ariqchasining konstruksiyasi 
pokovka materialiga, shakliga, o'lchamlariga va boshqa ko'rsatkichlarga bog'liq. Odatda pitr 
massasi pokovka massasining 10-20 % ni tashkil etadi. 
Yopiq shtamplarda pitr ariqchasi bo'lmay, ajratish yuzalari murakkab tekisliklar bo'yicha 
o'tib, ular o'zaro qulflanadi. Shu sababli bunday shtamplarda olinadigan pokovka massasi 
zagotovka massasiga teng bo'lishi kerak. Temirchilik sexlarida pokovkalar tayyorlashda qator 
afzalliklarga ko'ra (shtamp konstruksiyasining oddiyligi, aniq massali zagotovka talab 
etilmasligi) ko'proq ochiq shtamplardan keng foydalaniladi. 
Metallarni shtamplashda ishlatiladigan asosiy uskunalarga siqilgan bug'-havoda ishlovchi 
shtamplash presslari, shabotsiz shtamplash bolg'alari, vintli friksion presslari va hokazolar 
kiradi. 
List shtamplashda list, lenta, polosa tarzidagi yupqa (10 mm gacha) plastik metallardan va 
metallmas materiallardan turli shaklli va o'lchamli mahsulotlar tayyorlanadi, bu usulda ish 
unumdorligining yuqoriligi aniq shaklli va o'lchamli, tekis yuzali detallar ishlab chiqarishni 
taminlaydi. List shtamplash yo'li bilan detallar tayyorlash texnologik jarayonini ikki bosqichga 
ajratish mumkin: 
1.
Zagotovkalarni tayyorlash. 
2.
Zagotovkalarni kutilgan shaklga keltirish. 
List materiallardan zagotovkalar tayyorlashda tayyorlanuvchi detal o'lchamiga ko'ra, kam 
chiqindi chiqishiga alohida etibor berish lozim. 
Materiallardan zagotovka qanchalik tejamkorlik bilan bichilib qirqilganligi materialdan
foydalanish koeffisiyentining (K
f
) kattaligini bildiradi. K
f
qiymati quyidagicha aniqlanadi: 
BL
F
n
К
f


Bu yerda n - zagotovkalar soni, F- zagotovka yuzasi, mm
2, 
B- material eni, mm, L- material 
uzunligi, mm. Odatda 
8
,
0
75
,
0


f
K
bo'ladi. 

---

SH t a m p l a sh o p ye r a s i ya l a r i: B u k i sh. Bunda kutilgan shakldagi detal 
tayyorlash uchun zagotovkani matrisaga quyib, shakldor puanson yordamida malum kuch bilan 
uni ezib matrisa teshigidan siqib o'tkazishda matrisa pallalari yig'ilib kutilgan shaklga keltiriladi 
. Bunda puansonga quyiluvchi kuch quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi: 
s
r
S
В
Р




6
2
7
,
0

H (kg) 
Bu yerda V-zagotovka eni,mm S – zagotovka qalinligi, mm,

v
- materialning cho'zilishga 
ko'rsatgan vaqtli qarshiligi, Пa, r- bukish radiusi, mm. 
B o t i r i sh. Bu ishlovda matrisaga o'rnatilgan doiraviy zagotovkaning markaziy qismga 
puanson bilan ohista bosib, zagotovka matrisa ko'zidan botirib o'tkaziladi, bu usul bilan, vtulka 
kabi detallar tayyorlanadi. 
B o r t q a y t a r i sh. Bunda teshikli list zagotovkaning sirtqi konturi bo'yicha bort hosil 
qilinadi. 
B o' r t t i r i sh. Bunda puanson bilan elastik material siqilib zagotovka matrisa ko'ziga yotib 
kutilgan shaklga aylanadi. 
S i q i sh. Bunda havol zagotovkaning uchi perimetri bo'yicha siqilib kichiklashtiriladi.