|
Hamroyeva Dilnoza Mavzu: Ilmiy tadqiqot turlari Reja: 1.Fundamental (nazariy) tadqiqotlar 2.Amaliy tadqiqotlar 3.Ilmiy ishlanmalar, innovatsion tadqiqotlar Tadqiqotlar o’zi nima? Siz buni kimdan so’raganingizga qarab har xil javob berishadi Bakalavr talabalar belgilangan loyihalar yoki kurs ishlarini bajarish uchun kerakli ma’lumotlarni topishda olib boradigan tadqiqotlar yoki professor o’qtuvchilar uchun ilmiy loyihalar ustida ishlayotgan aspirantlar tadqiqotini o’z loyihasi bilan bog’liq malumotni yig’ish yoki tahlil qilish sifatida ko’rinishi mumkin
Ilmiy tadqiqotning namoyon bo‘lish shakllari. Ilmiy tadqiqot jarayonida inson mohiyatan o‘zligini anglaydi. Bu bilan inson nafaqat tashqi muhitda, balki o‘z ruhiyatida ham o‘zgarish yasaydi. Ilmiy ijod xilma-xil ma’naviy-madaniy ehtiyojlarni qondirish bo‘yicha sonsanoqsiz vazifalarni hal qilishga yo‘naltirilgan faoliyatdir. Ilmiy tadqiqot jarayonida erkin bo'lish - moneliksiz ijod qilish, birovning qolipiga tushmaslik, yangi ilmiy bilimlami olish va qayta ishlashda obyektiv va xolis bo'lish muhimdir. Bundan ko‘rinadiki, olimlar o‘z ilmiy faoliyatining maqsadlari va metodlariga o‘zlari axloqiy nuqtai nazardan baho berishlari, axloqiy me’yorlami buzish bilan bog‘liq bo‘lgan tadqiqotlardan voz kechishlari lozim
Nazariyalarni tushunish bilan birga, nazariya nima ekanligini tushunish ham muhimdir. Nazariya ma'lumotlar, faktlar, tipologiyalar, taksonomiyalar yoki empirik topilmalar emas. Faktlar to'plami nazariya emas
Ma'lumotlar, faktlar va topilmalar empirik yoki kuzatish darajasida ishlaydi, nazariyalar esa kontseptual darajada ishlaydi va kuzatishlardan ko'ra mantiqqa asoslangan.
Nazariy yaratish(induktiv tadqiqotlar) va nazariy sinovlar(deduktiv tadqiqotlar) fan taraqqiyoti uchun juda muhimdir
NAZARIYA
KUZATISHLAR
Nazariy kontsepsiyalarning aniq bo’lmaganligi,ularni o’lchash uchun asboblarning yetarli emasligi va qiziqish hodisasiga ta’sir etishi mumkin bo’lgan ko’plab omillar mavjudligini hisobga olsak nazariy qurulish va nazariyani sinovdan o’tkazish, ayniqsa ijtimoiy fanlarda juda qiyin. Masalan, Karl Maksinning kamunizm nazariyasi iqtisoddiy ishlab chiqarishning samarali vositasi sifatida o’nlab yillar davomida tadqiqot olib borildi va oxir-oqibat iqtisodiy o’sish va ijtimoiy farovonlikni rag’batlantirishda kapitalizimdan past deb tan olinmagan Ilmiy tadqiqotlar o'tkazish uchun nazariy va empirik darajalarda ishlash uchun zarur bo'lgan ikkita ko'nikma - nazariy va uslubiy mahorat talab qilinadi. Uslubiy ko'nikmalar ("nou-xau") nisbatan standart, fanlar bo'yicha o'zgarmas va doktorlik dasturlari orqali osonlik bilan o'zlashtiriladi. Biroq, nazariy ko'nikmalarni ("nima bilishni") o'zlashtirish ancha qiyin, ko'p yillik kuzatish va mulohaza yuritishni talab qiladi va ularni "o'rgatish" mumkin emas, balki tajriba bilan o'rgansa bo'ladi. Galiley, Nyuton, Eynshteyn, Neils Bor, Adam Smit, Charlz Darvin va Gerbert Simon kabi insoniyat tarixidagi eng buyuk olimlar mohir nazariyotchilar edilar va ular nazariyani o'zgartirgan nazariyalar bilan yodda qoladilar. fan. Oddiy tadqiqotchi bo'lish uchun uslubiy ko'nikmalar kerak, lekin favqulodda tadqiqotchi bo'lish uchun nazariy ko'nikmalar kerak!
Fundamental tadqiqotlar prinsipial yangi bilimlarni (yaratish) barpo etish va oldinda mavjud bilimlar sistemasini rivojlantirishga qaratiladi va undan maqsad tabiatning yangi qonunlarini yaratish (kashf etish) voqeliklar orasidagi bog‘liqliklarni ochib berish va yangi nazoratlar yaratishdir. (Masalan, elektromagnit maydon nazariyasi agroinjeneriyada resurslar tejamkorligi ilmiy – metodologiyasini yaratish, energiyani muhitda harakatlanishi qonunini va h.k.lar).
Fundamental va amaliy tadqiqotlar quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi:
1-bosqich. Tanlangan mavzuning dolzarbligini asoslash va ifoda etish:
bo‘lajak tadqiqotlarga taalluqli muammolar bilan mamlakat va xorijiy adabiy manbalar bo‘yicha tanishish, uning dolzarbligini asoslash;
– mavzuni ifodalash va tadqiqot annotatsiyasini tuzish; – texnikaviy topshiriqni ishlab chiqish va ilmiy tadqiqot ishlari (ITI) umumiy kalendar rejasini tuzish;
– muammolar bo‘yicha tadqiqotlarning muhim yo‘nalishlarini belgilash va tasniflash; – muammolar bo‘yicha tadqiqotlarning muhim yo‘nalishlarini belgilash va tasniflash;
– kutilayotgan iqtisodiy yoki boshqa foydali samarani oldindan belgilash.
2-bosqich. Tadqiqotning maqsadi va vazifasini ifodalash:
– mamlakat va xorijiy nashrlar bibliografik ro‘yxatini tanlash va tuzish (monografiya, darsliklar, maqolalar, patentlar, kashfiyotlar va b.),
mavzu bo‘yicha manbalar va referatlar annotatsiyasini tuzish;
– mavzu bo‘yicha masalalarning ahvolini tahlil qilish;
shuningdek, tanlangan mavzu bo‘yicha ilmiy-texnikaviy hisobot tuzish;
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak nazariy va amaliy tadqiqotlar hamisha yonma yon bo’ladi faqatgina nazariya bilan fanga yangilik kirita olmaymiz ya’ni uni amalda ham tasdig’ini ko’rishimiz lozim hisoblanadi
Foydalanilga adabiyotlar ro’yxati:
1.Shermuxammedova N.A “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi”
2. “Ilmiy tadqiqot asoslari” o’quv qo’llanma Radjabova I.A
3. “Methodology of science” Lukas Bielik
4. Internet ma’lumotlari
Do'stlaringiz bilan baham: |
