М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

 

---

34 
2.3. Макроиқтисодий таҳлил ва МҲТнинг роли 
 
Макроиқтисодий таҳлилтурли иқтисодий ўзгарувчилар орасидаги 
функционал ўзаро алоқаларнинг параметрларини баҳолашдан иборат. 
Макроиқтисодий таҳлил ўтказилганда ижтимоий-иқтисодий жараѐнларни 
моделлаштириш кенг қўлланилади. 
Макроиқтисодий таҳлилнинг воситалари қуйидаги моделлардир: 
эконометрик, вақтли қаторлар, имитацион, умумий мувозанат. Юқорида 
айтилган моделлар миллий ҳисоблар тизими доирасида жорий, ўзгармас 
нархларда ўсиш ва қўшимча ўсишнинг суръатларида тузилади
35
. 
МҲТ тўғрисидаги тушунчаларимизни кенгайтириш учун қуйидаги 
кўрсаткичларнинг ташкил топиш манбаларини билишимиз керак бўлади: 
ЯИМ, СММ, МД, ихтиѐрдаги даромад ва солиқлар тўлангандан кейинги 
даромадлар. ЯИМ ҳам ЯММ каби моддий ишлаб чиқариш ва хизматлар 
кўрсатиш натижасида ташкил топади. 
ЯИМ бирор мамлакат ҳудудида жойлашган корхона ва ташкилотда 
маълум муддат (бир йил) давомида ишлаб чиқарилган пировард товар ва 
хизматлар бозор баҳоларининг умумий йиғиндисидан иборат. ЯИМ ЯММдан 
муайян мамлакат юридик ва жисмоний шахсларининг хориждан оладиган 
фойда ва даромадлари ҳамда хорижий инвесторлар шу мамлакатда олган 
фойда ва даромад ўртасидаги фарқлар бўйича ажралиб туради, яъни
ЯММ = ЯИМ + Муайян мамлакат юридик ва жисмоний шахсларининг 
хориждан оладиган фойда ва даромадлари – Хорижий инвесторлар ва 
ишчиларнинг шу мамлакатда олган фойда ва даромадлари. 
ЯММни ҳисоблашда айрим камчиликларга йўл қўйилиши табиий. 
Чунки ҳисобот йилида ишлаб чиқарилган ялпи маҳсулот миқдорига шу 
маҳсулотни ишлаб чиқаришда истеъмол қилинган асосий ишлаб чиқариш 
воситалари қиймати қўшилади. Шунинг учун ҳам миллий ҳисобчилик 
тизимида СММ кўрсаткичи ҳисобланади. СММнинг ЯММдан фарқи, 
юқорида айтганимиздек, амортизация ажратмалари миқдорига тенг, яъни 
ЯММ – истеъмол қилинган капиталга ажратма = СММ. 
МД – бу, миллий ишлаб чиқаришдан олинган даромад ѐки ижтимоий 
ишлаб чиқаришдаги барча даромад турларининг йиғиндисидир. МД жорий 
ишлаб чиқаришга кетган иқтисодий ресурсларнинг бозор баҳосини 
англатади, яъни МД = СММ – Бизнесга эгри солиқлар. 
Шахсий даромад = МД – ижтимоий суғурта ажратмалари – корпорация 
фойдасига солиқ – корпорациянинг тақсимланмаган фойдаси + трансферт 
тўловлари. 
Ихтиѐридаги даромад = шахсий даромад – индивидуал солиқлар. 
Миллий Ҳисоблар Тизими макроиқтисодий ҳисобларнинг, актив ва 
пассив балансларнинг ҳамда жадвалларнинг мантиқий кетма-кет, бутун 
тўпламидан иборат. 
35
Н.М.Махмудов. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанидан ўқув услубий мажмуа. Т., ТДИУ, 2017 
йил. 

---

35 
Уларнинг асосида халқаро даражада келишилган қатор тушунчалар, 
таснифлар ва ҳисоблар қоидалари ѐтади. Ҳисобларнинг комплекс тизими 
иқтисодий таҳлил, қарор қабул қилиш ва сиѐсат, ишлаб чиқариш мақсадлари