М. Қ. Пардаев, Ш. С. Олтаев, Х. А. Улашев

3.4. Макроиқтисодий таҳлил методологияси ва уларнинг таснифи 
 
Макроиқтисодий таҳлилнинг методи ва методологиясини фарқламоқ 
лозим. 
Метод 
деганда асосан шу фаннинг предметини ўрганиш усули 
тушунилади.
Методология
деганда, содда қилиб айтганда, шу фаннинг 
предметини ўргатиш усули билан бирга, унда қўлланиладиган ѐндошувлар, 
барча усуллар мажмуи тушунилади. 
Макроиқтисодий таҳлилнинг методологик асоси, яъни уни ўргатишда 
қўлланиладиган ѐндашувлар турли йўналишда бўлиши таъбиий. Шу туфайли 
уларни, энг авволо, тўғри таснифлаш лозим бўлади. Фикримизча, уларни 
ўрганишда қандай ѐндошишига қараб икки гуруҳга бўлинади:
1. Ўрганилаѐтган объектга диалектика нуқтаи назаридан ѐндашиш. 
2. Ўрганилаѐтган объектга тизимли узлуксизликни таъминлаган ҳолда 
ѐндашиш.
Биринчи ѐндашиш бўйича таҳлил қилинса барча иқтисодий жараѐнлар 
бир-бири билан ўзвий боғлиқликда, ҳаракатда ва доим ўзгаришда, деб қараш 
лозим бўлади. Бундан келиб чиқадиган бўлса шуни таъкидлаш жоизки, 
иқтисодий жараѐнларни ифодалайдиган кўрсаткичлар ҳам бир-бири билан 
ўзвий боғлиқликда ва ўзгаришда деб қаралади. Бу ѐндашув, айниқса, 
натижавий кўрсаткичларнинг омилли таҳлилда қўланилади. Ушбу ѐндошув 
натижа кўрсаткичига таъсир қилувчи омилларни макро даражада аниқлашда 
кенг қўлланилади.
Иккинчи ѐндашув бўйича таҳлил қилинганда ўрганилаѐтган объектни 
мураккаб иқтисодий жараѐнлар мажмуасидан иборат деб баҳолаб, уларнинг 
барча қисмлари бир-бири билан ўзоро ўзвий боғлиқликдалигидан келиб 
чиқиб, уларни ўрганишда барча жиҳатларини тартибга солган ҳолда яхлит 
хулосага келгунча қилинадиган ходисаларга узлуксиз равишда системали 
тарзда ѐндашиш лозимлигини тақозо қилади. Бунга ўрганилаѐтган объектни 
деталлаштириш, тизимлаштириш (тартиблаштириш) ва умумлаштириш 
орқали эришиш мумкин.
Ўрганилаѐтган объектни
деталлаштириш
деганда, мураккаб иқтисодий 
жараѐнларни соддалаштириш ва улардан тўғри ва яхлит хулоса қилиш учун 
уларни алоҳида бўлакларга бўлиб ўрганиш тушинилади. Алоҳида бўлакларга 
56
Н.М.Махмудов. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаш фанидан ўқув услубий мажмуа. Т., ТДИУ, 2017 
йил. 

---

63 
бўлиш натижасида амалга ошириладиган жараѐн таҳлилдан иборатдир. 
Чунки у яхлит предмет ѐки жараѐн (ҳодиса)ларни деталлаштириш орқали 
амалга оширади. Макроиқтисодиѐт даражасида деталлаштириш бир қанча 
йўналишларда олиб борилиши мумкин: 
макродаражадаги 
яхлит 
иқтисодиѐтни 
тармоқлар 
бўйича 
деталлаштириш мумкин; 
макродаражадаги яхлит иқтисодиѐтни ҳудудлар (вилоятлар) бўйича 
ҳам деталлаштириш мумкин; 
тармоқларни корхона ва компаниялар бўйича деталлаштирилади; 
макроиқтисодий кўрсаткчлар бўйича ҳам деталлаштириш мумкин. 
Яхлит предметни бўлакларга бўлиб ўрганиш натижасида умумий 
хулосага келинади. Бу хулоса замирида эришилган натижалар охиригача 
етиб борадиган ҳолатда бўлади. Шу туфайли макро даражада бошқарув 
қарорларини қабул қилиш учун деталлаштиришнинг аҳамияти катта.