“ЛУҒати салос” асарида синоним сўзларнинг қЎлланилиши

1. Мижжа – пилик чашм.
2. Бағил – душ.
3. Бурут – мўлаб.
4. Зулф – гесу.

II. Араб ва форс тилларидан туркий тилга ўзлашиб, синонимиянинг ҳосил бўлиши 1-фаслда 23 ўринда учрайди. Булардан:
а) - форсий-туркий (ф-т) – 10 та.
Ўзбекларнинг аждодлари эроний тилда сўзловчи аҳоли билан қадимдан бирга яшаб келган, улар билан қўшилган, аралашган. Туркий ва эроний (сўғд) қабилалар қадимдан территориал яқин, ўхшаш ҳаёт кечирган, иқтисодий-маданий алоқада бўлган, чет эл босқинчиларига қарши биргаликда курашган. Бу туркий ва форс-тожик тилларининг ўзаро тўқнашувига, биридан иккинчисига сўз ўтишига сабабчи бўлган. Бир тилдан иккинчи тилга сўз ўтиши учун шароит керак. Бу шароит икки тилнинг шунчаки алоқаси, ёнма-ён яшаши эмас, балки ўзаро таъсири, ҳамкорлиги ва бу асосда юзага келувчи иккитиллилик ҳодисасидир.
Демак, бу фаслда туркий тилга ўзлашиб, синонимик қатор ҳосил қилган форсий лексемалар қуйидагилар:

1. Мижжа –кирпик.
2. Дандон – тиш.
3. Гардан – бўюн.
4. Панжа – овуч.
5. Тутам – мушт.
6. Оғуш – қучоқ.
7. Пошна – тавон.
8. Мўлаб – сақол.
9. Дахан – оғиз.
10. Мағиз – илик;

• 
  форсий-туркий-туркий (ф-т-т) – 3 та:
  

1. Лаб – ирун – дудоғ.
2. Сийна – кўкрак – тўш.
3. Поча – сон – болдир.

б) - арабча-туркча синонимик қатор (а-т) – 3 та ўринда келтирилган.
Ўзбек адабий тили лексикасида аслида арабча бўлган анчагина сўзлар учрайди. Арабча сўзларнинг ўзбек тилида мавжуд бўлиши ўтмишда Ўрта Осиё ҳудудининг араблар томонидан истило қилиниши ва бунинг тарихий-ижтимоий оқибатлари билан боғлиқдир.
Шундай қилиб, берилган синонимлар билан танишиб чиқсак:
1. Ҳалқум – бўғуз.
2. Меъда – қорин.
3. Қадам – пут;
- арабий-арабий- арабий-туркий (а-а-а-т) – 1 та:
жасад – жисм – бадан – гавда.
Ўзбек тилидаги тожикча сўзлар миқдори бу тилдаги арабча ўзлашмаларга нисбатан кўп. Ўзбек тилига кирган арабча сўзлар миқдори асрлар давомида истеъмолдан чиқиб, камайиб борган бўлса, тожикча сўзлар бу даврда миқдоран ортиб борганини кўрамиз. Бунга сабаб ўзбек ва тожик тиллари ёнма-ён ва аралаш яшовчи қўшни халқлар тиллари сифатида узоқ давр ҳамда узлуксиз алоқада бўлиб келди.
2. Уч тил доирасидаги синонимлар:
а) арабий-форсий-туркий (а-ф-т) – 3 та:
1. Раъис – сардор – бошлиқ.
2. Лисон – забон – тил.
3. Жилд – пўст – тери.
б) арабий-арабий-форсий-туркий (а-а-ф-т) – 2 та:
1. Башар – инсон – кас – киши.
2. Ораз – узор – рухсор – янгоқ.
в) арабий-форсий-туркий-туркий (а-ф-т-т) – 1 та:
қалб – дил – кўнгул – юрак.
Луғатнинг яна бир лексикографик хусусияти шуки, бирор сўзнинг иккинчи тилдаги муқобил арабча