Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

Қариндош-уруғчилик капитализми
– сиёсий ва 
иқтисодий иерархияда ролларнинг қариндошчилик ёки 
ошначилик белгиси бўйича, яъни у ёки бу оилавий қавмга ёки 
“қалин дўстлар” жумласига киришига қараб тақсимланиши. 
Қарор қабул қилишнинг қадам-бақадам модели
қуйидаги босқичларни ўз ичига олади:
 
1. Муаммони аниқлаш. 
Энг аввало муаммо (эришиш лозим бўлган натижа)ни 
ажратиш, айни шу вақт, шу вазият учун қайсиниси асосий 
ҳисобланишини аниқлаш зарур. 2. Муқобил вариантларни 
аниқлаб чиқиш (белгиланган натижага эришишнинг турли 
усулларини аниқлаш). Масалан: аукцион, мусобақа, навбатда 
туриш, бошлиқнинг қарори, мулк эгасининг ҳохиши ва 
бошқалар. 3. Мезонларни белгилаш. (Ҳар бир вариантни 
баҳолашнинг мезонларини аниқлайдиган стандартларни 
белгилаш.) Масалан: ҳаммага тенг имконият, нафлилик, энг 
юқори нарх, мукофот, қадр - қиммат, омад ва ҳоказо. 4. 
Муқобил вариантларни баҳолаш (Ҳар бир мезон ҳар бир 
муқобил вариант учун қўлланилади). 5. Қарор қабул қилиш 
(Турли вариантлар мезонлари бўйича таққосланади ва улардан 
энг мақбули танланади). 
Қизиқиш
– бу, шахснинг у ёки бу нарсага қаратилган 
билиш эҳтиёжининг намоён бўлиш шакли бўлиб, бу ижобий 
ҳис-туйғу уйғотиши мумкин.
Қиймат қонуни 
–
 
бу қонунга биноан товар ишлаб 
чиқариш ва айирбошлаш уларнинг қиймати асосида амалга 
оширилади. Қиймат қонуни товар ишлаб чиқарувчиларни 
уларнинг индивидуал меҳнат сарфлари билан ижтимоий зарур 
меҳнат 
сарфлари 
ўртасидаги 
фарққа 
боғлиқ 
ҳолда 
табақалаштиради, 
сарфларни 
камайтирган 
ишлаб 
чиқарувчиларни рағбатлантиради ва иқтисодий ресурслар 
ҳамда ишчи кучининг тармоқлар ва соҳалар бўйича 
тақсимланишини тартибга солиб туради. Қиймат қонунининг 
тартибга солиб турувчи механизми рақобат кураши 
натижасида бозор нархларининг стихияли равишда тебраниб 
туришидан, уларнинг ижтимоий қийматдан фарқ қилиб 

---

- 424 - 
туришидан иборат. Қиймат қонунининг ресурсларни 
тақсимлашни тартибга солиб туриш вазифаси шунда 
кўринадики, жамиятда мавжуд бўлган иқтисодий ресурслар 
фойда нормаси паст бўлган тармоқлардан унинг нормаси 
юқори бўлган бошқа тармоқларга тўхтовсиз ўтиб туради.
Қиймат
– товарда мужассамлашган ижтимоий меҳнат 
яъни жонли ва буюмлашган меҳнат унинг қийматини ташкил 
қилади. Бу қиймат товар айирбошлаганда кўринади, шунинг 
учун алмашув қиймати қиймат шакли бўлиб хизмат қилади. 
Товарнинг ўзи истеъмол қиймат, яъни нафлилик ва 
қийматнинг узвий бирлигидан иборатдир. Классиклар 
фикрича товарнинг икки хил хусусиятга эга бўлишига сабаб 
уни 
ишлаб 
чиқарувчи 
меҳнати 
табиатининг 
икки 
томонламалигидадир. Бир томондан, бу – муайян турдаги аниқ 
меҳнатдир. Шунинг учун, нафлиликни (истеъмол қийматни) 
яратган меҳнат аниқ меҳнат деб ном олган. Иккинчи 
томондан, меҳнат-аниқ шаклдан қатъий назар умуман 
сарфланган инсон ишчи кучидир. У ўзининг шу сифатида 
абстракт меҳнат деб аталади. Бу меҳнат эса бошқа омиллар 
билан бирга товар қийматини яратишда қатнашади.