Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

 
 Ўзгалар мулкини талон-тарож қилиш билан боғлиқ 
бўлмаган жиноятларга
- алдаш ёки ишончни суиистеъмол 
қилиш йўли билан мулкий зарар етказиш, жиноий йўл билан 
топилган мулкни олиш ёки ўтказиш, мулкни қўриқлашга 
виждонсиз муносабатда бўлиш, мулкни қасддан нобуд қилиш 
ёки унга зарар етказиш, ахборотлаштириш қоидаларини бузиш 
каби қилмишлар киради. ЎзР. Жиноят Кодексининг 170 – 174 
- моддалари). 
 Ўзгалар мулкини талон-тарож қилиш билан боғлиқ 
иқтисодий жиноятларга
– моддий неъматлар ишлаб чиқариш 
ва меҳнат маҳсулоти бўлган бойликларни тақсимлаш 

---

- 419 - 
соҳасидаги ижтимоий муносабатларга тажовуз қилувчи 
жиноятлардан энг хавфлиси ҳисобланади. Ўзгалар мулкини 
ўзлаштириш усулига Ўзбекистон Республикаси Жиноят 
Кодексида 
талон-тарож 
қилишнинг: 
босқинчилик, 
товламачилик, ўзлаштириш (растрата) фирибгарлик, ўғрилик 
каби шакллари киритилган. (164 – 169 - моддалар). Талон-
тарожнинг предмети моддий қиймати, пул баҳосига эга бўлган 
ва ўзгалар мулки ҳисобланган пул, қимматбаҳо қоғозлар ва 
шакллардир. 
Ўзгарувчан нархлар
– булар бозор шароитига қараб 
оширилиб ёки камайтирилиб турилади. Бунда харажатларнинг 
энг муҳими талабнинг ўзгариши ҳисобга олинади. 
Ўз - ўзини қоплаш 
- корхона ўз харажатларини олган 
фойдаси билан қоплаши; маҳсулотни сотиш ва хизмат 
кўрсатишдан келган даромадлари ва заём маблағлари
ҳисобидан қоплаши. 
Ўз - ўзини молиялаштириш - 
корхона ишлаб чиқариш ва 
ижтимоий ривожланишни ўз даромадлари ҳисобидан 
қоплаши. Манбалари - фойда, амортизация ажратмалари 
ҳисобланади. 
Ўраш, жойлаш, солиш
. Уларнинг асосий вазифаси 
мавжуд нарсани ҳимоя қилишдир. Ў. нинг сифати 
маҳсулотнинг тўлиқ сақланишини таъминлайди. Шунинг учун 
буюмнинг қандай тартибда ўралиши жуда аҳамиятлидир. 
Кейинги пайтда товар ва маҳсулотларни ўраш, идишларга 
жойлаш, қадоқлаш маълум даражада стандартлашиб боряпти, 
бу 
ишларни 
бозор 
талабларига 
мувофиқ 
равишда 
такомиллаштириб бориш кучаймоқда. Чунки Ў. бир вақтнинг 
ўзида реклама вазифасини ҳам бажаради. Маҳсулот ёки 
товарни жойлаш ёҳуд ўрашда иқлим шароити, муомалада 
қанча бўлиши ва омборда сақланиши ҳисобга олиниши шарт. 
Ў.нинг ҳажмини белгилашда уни транспортда ташиш ва 
чакана сотиш жараёни ҳисобга олинади. Ў.нинг ташқи 
кўриниши ва ранги у чиқаришга мўлжалланган мамлакатнинг 
миллий хусусиятлари эътиборга олиб белгиланади. Масалан, 

---

- 420 - 
Узоқ Шарқ мамлакатларида оқ ранг—металл ранги урф 
бўлган. Шунинг учун бу борада жуда эҳтиёт бўлиш керак. 
Агар маҳсулот сайёҳлар учун мўлжалланган бўлса, товарни 
имконияти борича барча мамлакатлар учун бир хил 
стандартда ўраш лозим бўлади. Экспортга чиқарилаётган 
товарларни ўрашда оғирлик, ўрам ичидаги маҳсулотнинг тури, 
номи, уни ишлаб чиқарган фирманинг манзилгоҳи ва бошқа 
маълумотлар ёзилиши керак. Ўрашда ёрлиққа албатта аҳамият 
бериш лозим. Ёрлиқ харидор тилида ёзилади. Ҳозирги вақтда 
ўраш рақобат қуроли вазифасини бажаради, шунингдек, 
маркетинг жараёнида муҳим ўрин тутади.