Луғат. Тузувчилар: Абулқосимов Ҳ. П., Абулқосимов М.Ҳ

Ц 
Циклик ишсизлик
– иқтисодий циклнинг инқироз фазаси 
билан боғлиқ равишда вужудга келадиган ишсизлик 
Ч 
Чайқовчи 
– олиб сотар; ўз манфаати учун даромад олиш 
мақсадида товар ва маҳсулотларни сотиб олиб, устига устама 
қўйиб сотувчи шахс. 
Чайқовчилик
– турли молларни арзон олиб, қиммат 
сотиш билан даромад топишни кўзлайдиган фаолият, ман 
этилган тижорат иши; хуфёна иқтисодиётнинг бир қисми.
 
Чайқовчилик –
 
турли товарларни арзон сотиб олиб, уларга 

---

- 380 - 
технологик ишлов бермасдан қиммат сотиш билан даромад 
топишни кўзлайдиган фаолият тури. Чайқовчилик объекти 
тақчил (дефицит) товарлардир.

Чакана нархлар
– товарлар бевосита истеъмолчиларга 
сотиладиган нархлардир. 
Чартер 
- фрахт шартномасининг мавжудлиги ва унинг 
мазмунига гувоҳлик берувчи ҳужжат. Фрахт битимларининг 
қуйидаги кўринишлари мавжуд: рейсли чартер, тайм - чартер, 
бэрбоут ёки димайз - чартер. 
 Чегара олди савдоси
– давлат чегараларидаги махсус 
жойларда мамлакатлар ўртасида ташкил қилинган ўзаро олди - 
берди савдоси; савдо ва тўлов битимлари, йиллик протоколлар 
асосида қўшни давлатлар чегара олди музофотларининг савдо 
ташкилотлари ва фирмалари томонидан амалга ошириладиган 
халқаро товар айирбошлаш тури. 
Чегарали нафлилик
қўшимча товарлар миқдори 
берадиган қўшимча қониқишни билдиради. 
Чегарали ҳаражатлар
(маржинал ҳаражатлар) бир 
бирлик қўшимча маҳсулот ишлаб чиқариш натижасидаги 
ҳаражатларда юз берган ўсишни билдиради. 
Чегирма 
– 
товар 
ва 
хизматларнинг 
сотишни 
рағбатлантириш мақсадида уларни сотиб олаётган харидорлар 
учун баҳоларни маълум миқдорга камайтириш. 
Мавсумий 
чегирма 
- мавсум тугаётганлиги учун ушбу мавсумга мос 
товар ва хизматлар баҳоларини камайтириш. 
Кўп миқдорда 
сотиб олинаётган моллар учун бериладиган чегирма -
кўп 
миқдорда товар сотиб олаётган харидор учун баҳони 
камайтириш. 
Нақд пул тўланганлиги учун чегирма 
- зудлик 
билан нақд пул тўлаган харидорлар учун баҳони камайтириш. 
Функционал
чегирма 
- товарларни сотиш, сақлаш ва унинг 
ҳисобини юритиш каби вазифаларни бажараётган,товар 
ҳаракатини таъминловчи ходимларга ишлаб чиқарувчи 
томонидан бериладиган чегирма. 
 Чек
- қимматбаҳо қоғознинг бир тури: қонунчиликда 
кўрсатилган шаклга эга махсус пул ҳужжати. Чекни 

---

- 381 - 
имзолаганнинг жорий ҳисобидан муайян суммани бериш ёки 
бошқа ҳисобга ўтказиш ҳакида банки муассасаларидан ўзига 
тегишли счёт орқали пул эгаси зарурат туғилганда ўша чекка 
керакли суммани ёзиб, қарз берувчи муассасалардаи (одатда, 
давлат банки муассасаларидан) ўзига тегишли счёт орқали пул 
олиш ҳуқуқига эга бўлади. Чек тўлов обороти жараёнини 
тартибга солиш мақсадида ишлатилади. 
Чек 
— чек 
имзолаганнинг жорий ҳисобидан муайян суммани бериш ёки 
бошқа ҳисобга ўтказиш ҳақида банкка берган ёзма 
фармойишидир.