Loyihalarni moliyalashtirish

W

i

 - i manbadan olingan kapital ulushi (investitsiya resurslari). 

K

i

 - i manbadan olingan kapitalning talab qilingan daromaddorligi (foyda 

normasi). 

Demak,  investitsiyalarni  moliyalashtirishning  tegishli  manbalari 

tuzilmasida  ularning  har  biri  daromadlilikning  qoniqarli  darajasidan  kelib  chiqqan 

---

 

32 

holda  investitsiya  loyihasining  o’rtacha  tortilgan  daromadini  shakllantirishda 

qatnashadi.  Agar  investor  investitsiya  loyihasiga  qo’yish  uchun  alohida-alohida  jalb 

qilingan  har  bir  manbaning  narxidan  qoniqsa,  yangi  investitsiyalar  uchun 

shakllangan moliyalashtirish tuzilmasini saqlab qolishga harakat qiladi. 

Agar pul bozorida vaziyat o’zgarib, kreditorlar qarz mablag’lar haqini oshiradigan 

bo’lsalar,  shunga  muvofiq  holda  kapital  bozorida  ham  kutiladigan  daromad  darajasi 

ko’tarilsa,  kapitalning  o’rtacha  tortilgan  qiymati  investitsiya  resurslarining  o’rtacha 

tortilgan  daromaddorligi  me’yori  ta’sirida  o’zgaradi.  Bu  holda  investitsiya 

kapitalining  umumiy  qimmatlashuvi  investitsiyalarning  o’rtacha  tortilgan  zaruriy 

daromadliligi darajasini oshirishga olib keladi. Bunday sharoitlarda kapitalning morjinal 

qiimati yangidan safarbar etadigan investitsiyalar bo’yicha ta’minlanishi lozim bo’lgan 

o’rtacha  tortilgan  daromad  darajasidan  iborat  bo’ladi.  Shunday  qilib,  investitsiya 

resurslari  qiymati  kapitalniig  turli  elementlarining  narxlaridan  o’rtacha  tortilgan 

miqdor  tarzida  shakllanadi.  Masalan,  yuqoridagi  misolimizda  karz  mablag’larining 

daromaddorlik  normasi  10%  ni  tashkil    etsa  va  aktsiyadorlarning  daromaddorlik 

normasi  14%  ga  o’zgargan  bo’lsa,  u  holda  kapitalning  o’rtacha  tortilgan 

morjinal qiymati quyidagiga teng bo’ladi: 

 

WACC =0,75*0,10 + 0,25 *0,14 = 0,11 

 

Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan  mamlakatlarda  investitsiya  resurslarining 

alohida  elementlari  qiymatini  baholash  modellaridan  foydalaniladi.  Qarz 

mablag’lar  qiymati  yangidan  jalb  qilinadigan  kreditlar  bo’yicha  soliqlarni 

hisoblash amaliyotini inobatga olgan holda o’zgarishlar kiritilgan  samarali  foiz 

stavkaga teng degan qarashlar ham bor. Chet el amaliyotida bo’lajak dividendlar 

oqimini diskontlash yo’li bilan imtiyozli, oddiy aktsiyalarni joylashtirish hisobiga 

jalb  qilinadigan  kapital  qiymatini  aniqlashda  turlicha  yondashuv  variantlari 

qo’llaniladi.  Kelajakda  olinadigan  dividendlar  noaniq  bo’ladi  va  ularni 

oldindan aniq aytish qiyin. Bu muammoni hal qilish uchun kutilgan daromadlilik 

darajasini aniqlashning maxsus usullari ishlab chiqilgan. 

Qarz  resurslar  qiymatini  baholash  bilan  birga  kompaniyaning  o’z  kapital 

qiymati  ham  baholanadi.  Investorlarga  talab  qilinadigan  daromadlilik  miqdori 

aniqlanar  ekan,  ayni  paytda  kompaniyaning  band  qiladigan  investitsiyalari 

bo’yicha  daromadliligi  darajasini  ham  aniqlashga  to’g’ri  keladi.  O’z  investitsiya 

kapitali  qiymatini  baholash  muammosi  bilan  duch  kelinganda,  shuni  ta’kidlash 

lozimki,  kompaniya  uchun  zaruriy  daromadlilik  darajasi  investorlar  uchun  talab 

qilinadigan 

daromadlilik 

darajasi 

bilan 

bir 

xil 

bo’ladi. 

Bu 

daraja 

investitsiyalarning raqobat qiluvchi variantlari daromadliligi darajasiga borlik- va 

kompaniyaning  o’z  loyihalariga  qo’yilmalari  riskchanligi  bilan  fond  bozorining 

muqobil tovarlari o’rtasidagi nisbatlarga borliq. 

O’z  investitsiya  kapitaliga  talab  qilinadigan  daromadlilikni  baholashning 

eng oddiy modeli — uni sof foyda bo’yicha daromadlilik asosida aniqlashdir. 

Bu  modeldagi  tayanch  nuqta  soliqlar  to’langanidan  keyin  kompaniyaning  jami 

foydasi taqsimlanganda  aktsioner  dividend  ko’rinishida  olishi  mumkin  bo’lgan 

daromad  hisoblanadi.  Bu  modelda ham  ancha-muncha  kamchiliklar bor, xususan 

---

 

33 

ushbu  model  o’tgan  davrda  aktsiyalarning  daromadliligi  darajasi  to’g’risidagi 

axborotga tayanadi.