Loyihalarni moliyalashtirish

Foydaning ichki me’yori usuli (IRR) - bu pul tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont etavkasiga teng lga agi daromadlilik darajasi yoki l asa loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarniig diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat esa nolga teng

lga agi diskont e ri ir. Bu rsat i h i aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki e ri usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiyotda rentabellikning ichki

e ri, qoplash yoki samaradorlik koeffitsienti, kapital q il alar i g chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.

Foydaning ichki e ri i aniqlash vazifasi birmuncha qiyin li , investitsiyalarning bir yoki undan p marta amalga oshirilishiga, loyihadan olingan pul tushumlarining, xech l asa, bir marta yoki boshida salbiy

lishligiga va ushbu pul tushumlarining miqdoran bir xil l asligiga asoslanadi.

Uni hisoblash formulasini quyidagi tenglamada ifodalash mumkin:

NPV

 _

t 1

CF_t

(1  d )^t

• 
  I₀
  

 0 , (1.5)²³

Agar investitsiya loyihasi bir necha yillar davomida moliyaviy resurslarning ketma-ket moliyalanishini talab etsa, unda (IRR)ni quyidagi formulada ifodalash mumkin:

n

n
_ CF_{t  }

^{I t} , (1.6)²⁴

_{t 1} (1  d )^t _{t 1} (1  d )^t
Bu erda d miqdorini topish lozim la i. Topilgan miqdor foydaning ichki e ri deb nomlanadi. Bu meyor sof joriy qiymat nolga teng li , investitsiya loyihasining samaradorligini baholashda IRR miqdori q lla ilga i a, firmaning boyligi sishi i ta i la asligi i va uning kamayishiga ham l q asligi i rsata i.

IRR loyihadan kutilayotgan daromadlilikni rsata i va qilinishi mumkin

lga maksimal harajatlar chegarasini belgilab beradi, a i IRR olinayotgan kredit i ha bank foiz stavkasini yuqori chegarasini rsata i, ayni shu foiz chegarasidan yuqori miqdorga ega li ga a loyiha daromad keltiradi.

Shunday holatlar ham lishi mumkinki, investorning zi investitsiya loyihasini moliyalash uchun biror s e t a muayyan foiz ostida kredit olishi mumkin. Bu paytda loyihadan kutiladigan natija kredit uchun foizdan, albatta yuqori lishi lozim yoki investor zi i g maqsad qilgan foydasini olish darajasini ham bilishi kerak.




²³ Виленский П.Л., Ливщиц В.Н., Смоляк С.А. Оценка эффективности инвестиционных проектов: Теория и практика: учеб. пособие. – 4-е изд., перераб. и доп. – М.: Издательство «Дело» АНХ. – 2008. с.343.

²⁴ O sha a a, 343-b.

Mana shu holatlar, a i kredit uchun foiz yoki foyda olish darajasi, odatda ar erli (t siqli) koeffitsient (hurdle rate) (HR) deb ham nomlanadi. Bu rsat i h foydaning ichki e ri bilan solishtiriladi (taqqoslanadi).

IRR va HR larni taqqoslash natijasida ular orasida quyidagi g liq hosil la i:

• 
  agar IRR>HR, loyiha samarali hisoblanadi va u foydalanish uchun qabul qilinadi;
  
• 
  agar IRR
• 
  agar IRR=HR, ixtiyoriy echimni qabul qilish mumkin, a i loyihani amalga oshirishdan zarar ham, foyda ham ril a i.
  

Ushbu rsat i h yordamida:

• 
  investitsiya summalari teng lga ;
  
• 
  davomiyligi bir xil lga ;
  
• 
  risk darajasi teng lga ;
  
• 
  pul tushumlarining shakllanish sxemasi bir xil lga hollarda loyihalarni foydalilik darajasi i ha taqqoslash t g ri echim qabul qilishni engillashtiradi. Bu
  

2

1
rsat i h qanchalik yuqori lsa, loyiha shunchalik samarali deb topiladi. Foydaning ichki e ri i boshqacha ri ish a, a i interpolyatsiya usuli orqali ham ifodalash mumkin:

1
IRR  d 

NPV₁

 (d

 d ),