Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Ayb – fuqarolik-huquqiy javobgarlik asosi sifatida 
 
Fuqarolik  huquqi  nazariyasida  ayb  masalasi  boʻyicha  ham  yagona 
yondashuv  mavjud  emas.  Odatda  repressiv  huquq  sohalarida  ayb 

---

255 
 
huquqbuzar  tomonidan  oʻzi  sodir  aytgan  harakat  oqibatlariga  nisbatan 
ruhiy-psixik munosabati sifatida qaraladi. Bunda eng asosiysi huquqbuzar 
bunday  harakatni  sodir  etishni  atayin  xohlagan  yoki  xohlamaganligi, 
shunday oqibatlar kelib chiqishini istagan yoki istamaganligi va bu istak va 
xohish uning qilmishini sabablantiruvchi omil boʻlgan yoki boʻlmaganligi 
(qasddan yoxud oʻz harakati va uning oqibatlariga nisbatan beparvolik va 
oʻz-oʻziga  ishonishga,  ehtiyotsizlikka  yoʻl  qoʻyib,  huquqbuzarlik  sodir 
etganligi) hisoblanadi. 
Fuqarolik  huquqida  ayb  masalasidagi  umumiy  yondashuv  shundan 
iboratki, qarzdor yoki zarar yetkazuvchi oʻzini aybsizligini isbotlab berishi 
lozim.  Bunday  isbotlashda  ruhiy-psixik  munosabat  emas,  balki 
qarzdorning  amaliy  harakatlari  birinchi  oʻringa  chiqadi.  Masalan  FKning 
333-moddasiga koʻra agarda qarzdor majburiyatni lozim darajada bajarish 
uchun oʻziga bogʻliq boʻlgan hamma choralarni koʻrganligini isbotlasa, u 
aybsiz deb topiladi. Lekin ba’zi holatlarda fuqarolik-huquqiy javobgarlikni 
qoʻllashda  ayb  qarzdorning  ruhiy  psixik  holati  sifatida  namoyon  boʻlishi 
mumkin.  Masalan,  FKning  889-moddasi  2-qismida  shartnomada  nazarda 
tutilgan saqlash muddati yoki omonat saqlovchining talabiga koʻra ashyoni 
qaytarib  olishi  shart  boʻlgan  vaqt  tugagach,  yuk  topshiruvchi 
saqlanayotgan  ashyoni  qaytarib  olmasa,  omonat  saqlovchi  bundan  buyon 
ashyo  yoʻqolganligi,  kam  chiqqanligi  yoki  shikastlanganligi  uchun 
qasddan harakat qilgan yoki qoʻpol ehtiyotsizlik qilgan taqdirdagina javob 
berishi belgilangan. 
Fuqarolik  qonun  hujjatlarida  qarzdor  yoki  zarar  yetkazuvchini 
aybdor  yoki  aybdor  emasligini  belgilash  uchun  muayyan  normalarda 
qoʻshimcha  me’zonlar  ham  qoʻllaniladi.  Masalan,  gʻamxoʻrlik, 
ehtiyotkorlik,  tejamkorlik,  hamkorlik,  oqilonalik,  insoflilik,  boshqa 
subyektlar  manfaatlarini  hisobga  olgan  holda  harakat  qilish  (vakillik, 
ishonchnoma,  yuridik  shaxs  rahbarining  yuridik  shaxs  nomidan  harakat 
qilishi,  sugʻurta  munosabatlarida  toʻliq  axborot  berish  masalasi),  ayb 
darajasini hisobga olish (yetkazilgan ma’naviy zararni undirishda) va shu 
kabilar. 
Aybning  javobgarlik  hajmiga  ta’sir  koʻrsatish  holati  FKning                
1004-moddasida nazarda tutilgan.