Aralash saylоv tizimida mamlakatlarda о‘tkaziladigan saylоvlarda
majоritar tizim ham prоpоrsiоnal tizim ham qо‘llaniladi. Bu оliy va mahalliy
vakillik оrganlarining bittasi mоjaritar tizim оrqali, bittasi prоporsiоnal
tizim оrqali tashkil etiladi yoki bita vakillik оrganini tashkil etishda ikkala
tizimdan ham fоydalanish mumkin.
63
talablarga rioya etilishi maqsadga muvofiq ekanligi e’tirof etdilar. Bunday talablar
saylovlarga qo’yiladigan standartlar deb yurilatiladigan bo’ldi. Bular saylovlarga
qo’yiladigan umumiy talablardir. “Umumiy talablar uzoq vaqt sinovdan o’tgan,
ko’pchilik e’tirof etgan qoidalardir. Ular demokratiyaning asosiy ko’rsatkichlari
bo’lib, ayniqsa, saylov o’tkazishda muhim ahamiyatga ega”
1
.
Hozir biror bir davlat faqat o’zida mavjud tartib, qoidalar bilan saylov
o’tkazmaydi. Hozirgi kunda bir nechta xalqaro hujjatlarda saylovga taalluqli umumiy
qoidalar, talablar belgilangan bo’lib, ularni chetlab o’tish mumkin emas, aks holda,
saylovlar demokratik hisoblanmaydi va jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof
etilmaydi.
Xalqaro standartlarning huquqiy asoslari xalqaro hujjatlarda, mintaqaviy
hujjatlarda o’z ifodasini topgan.
Saylovlarda qo’llaniladigan xalqaro standartlar saylovlarga qo’yiladigan bir xil
talablar bo’lib, ular saylov huquqi prinsiplarini yanada to’liq namoyon bo’lishini,
qo’llanilishini ta’minlaydi.
Saylovlarining xalqaro standartlari quyidagi xalqaro va mintaqaviy hujjatlarda
belgilangan:
1. Inson huquqlari bo’yicha umumjahon deklarasiyasi (1948-yil 10- dekabr)
2. Fuqarolarning siyosiy va fuqarolik huquqlari to’g’risidagi pakt (1966-yil 16-
dekabr).
3. Irqiy kamsitishlarning barcha shakllarni tugatish to’g’risidagi xalqaro
deklarasiya (1966-yil 7-mart).
4. Ayollarga nisbatan kamsitilishlarga barham berish to’g’risidagi deklarasiya
(1967-yil 7-noyabr)
5. Ayollarni siyosiy huquqlari to’g’risidagi konvensiya (1952-yil 20-dekabr).
6. Muntazam va haqiqiy saylov prinsiplarini samaradorligini oshirish haqidagi
BMT rezolyusiyasi (1991-yil 17-dekabr).
Bundan tashqari yana BMT tomonidan tashkil qilingan bir necha hujjatlarda
saylovlarga taalluqli umumiy talablar, standartlar ko’rsatib o’tilgan.
Xalqaro hujjatlardan tashqari, bir necha mintaqaviy hujjatlarda ham saylov
standartlari qayd etilgan. Jumladan, Inson huquqlari va asosiy erkinliklarning
himoyasi bo’yicha еvropa konvensiyasi (1952-yil), “Kopengagen anjumani
hujjatlari”, Parlamentlararo Ittifoqi Kengashining “Erkin va adolatli saylov mezonlari
to’g’risidagi Deklarasiya” (1994-yil).
Lekin birorta bir xalqaro hujjat yoki mintaqaviy hujjat xalqaro saylov
standartlarini bir tizimga solib bermagan, shuningdek, standartlar faqat shular degan
qat’iy tushuncha ham yo’q. Bu tabiiy hol, albatta. Saylovlarning rivojlanishi, ya’ni
saylov texnologiyalari rivojlanishi, standartlar tizimining ham kengayib borishini
ko’rsatadi.
1
Xusanоv О. Saylоvlarga qо‘yiladigan xalqarо talablar va ularning О’zbekistоn qоnunchiligida mustahkamlanishi.
Demоkratik saylоvlar о‘tkazishning xalqarо stantdartlari va О’zbekistоn qоnunchiligi. (Xalqarо kоnferensiya
materillari). T. 2009, 39-bet.
64
Yuridik adabiyotlarda, manbalarda standartlar haqida bir xil fikr yo’q. Ayrim
adabiyotlarda standartlar sifatida erkinlik, adolatlilik, haqiqiylik ko’rsatilsa, ba’zi
mualliflar saylovlardagi ochiqlikni xalqaro standartlar qatoriga kiritadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |