Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

Mahkumlarning huquq va majburiyatlari 
 
Mahkumlarning  huquqlari  va  majburiyatlari  muayyan  jazo  turini  ijro 
etish tartibi va shartlaridan kelib chiqqan holda belgilanadi. 
O’zbekiston  Respublikasi  1991-yilda  mustaqilikka  erishgach,  barcha 
diqqat e’tibor iqtisodiy barqarorlikni, millatlararo tinchlikni ta’minlash, yosh 
avlod  tarbiyasiga  e’tibor  qaratish  va  huquqiy  davlat  bar’o  etishga  qaratildi. 
prezidentimiz  I.A.  Karimov  o’z  nutqlarida  ta’kidlaganlaridek,  «Huquqiy 
davlatda  qurol  ham,  qalqon  ham  qonundir».  Shu  sababli  mustaqil 
Respublikamiz  juda  ko’plab  umumjaxon  tan  olgan  inson  huquqlariga  oid 
bo’lgan xalqaro-huquqiy hujjatlarni ratifikatsiya qildi. Jinoyat-ijroiya qonun 
hujjatlari  mahkumlarning  huquq  va  majburiyatlarini  belgilab  berdi  va  shu 
bilan  bir  qatorda  ularning  ta’minlanishining  ham  kafolatlariga  ham  aloxida 
e’tibor  qaratildi.  Mahkumlarning  huquqiy  holati  1997-yil  qabul  qilingan 
Jinoyat-ijroiya  kodeksida  xalqaro  andozalar  bilan  moslashtirildi,  unga 
alohida bob ajratildi. Avvalgi (1970-yil 24-iyundagi) Axloq tuzatish mehnat 
kodeksida  bu  narsaga  faqat  umumiy  ta’rif  berilgandi,  xolos.  Mahkumlar 
huquq  va  erkinliklarining  ‘oymol  etilishiga  yo’l  qo’yilmaydi.  Davlat 
mahkumni  jazolash  bilan  jazoning  mohiyatidan  kelib  chiqadigan  huquq  va 
erkinliklardan  mahrum  qiladi  va  boshqa  huquq  va  manfaatlarini  qanday 
bo’lishidan qat’iy nazar himoya qilishga majburdir.  

---

42 
 
Jinoyat-ijroiya  kodeksining  8-moddasida  mahkumlar,  ushbu  Kodeks  va 
boshqa  qonunlarda  belgilangan  istisno  hamda  cheklashlar  inobatga  olingan 
holda, O’zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun nazarda tutilgan huquqlar, 
erkinliklarga  ega  bo’ladilar  va  majburiyatlarni  bajaradilar,  deb  belgilab 
qo’yilgan. Bu bilan davlat mahkumlarning huquqlarini erkin shaxslar qatori 
qonunan himoya qilishni o’z zimmasiga olganligidan dalolat beradi. Istesno 
yoki boshqa cheklashlar deyilganida sudning hukmi bilan shaxsni aybli deb 
to’ilishi  va  unga  nisbatan  jazo  choralarining  tayinlanishi  natijasida  ayrim 
huquqlarni  va  majburiyatlarning  cheklanishiga  sabab  bo’lishi  nazarda 
tutiladi. Boshqa huquq va manfaatlari deganda, jamiyat a’zoligi, fuqarolik va 
oilaviy  munosabatlari,  mulkiy  va  boshqa  huquqlari  va  hokazolar  nazarda 
tutiladi.  Mahkumlar  jazo  o’tash  jarayonida  ham  fuqarolikdan  kelib 
chiqadigan  majburiyatlardan  ozod  etilishlari  mumkin  emas.  Lekin,    ayrim 
qonun  hujjatlarida  nazarda  tutilgan  holatlar  bundan  mustasno.  Masalan, 
shaxsni  aybli  deb  to’ilishi  va  unga  nisbatan  ozodlikdan  maxrum  qilish 
jazosining  tayinlanishi  natijasida  uning  konstitutsiyaviy  burchi  bo’lgan 
xarbiy xizmat burchining bajarilishidan ozod qilinishi, farzand tarbiyasining 
bevosita  bajarishdan  ozod  bo’lishi  kabi  majburiyatlardan  ozod  etilishiga 
sabab  bo’ladi.  Shu  bilan  birga  saylash  va  saylanish  huquqlaridan  ham 
maxrum  qilinadi.  Mahkumlar  ham  boshqa  erkin  shaxslardek  o’zlarining 
huquq  va  erkinliklarini  shaxsan  o’zlari  yoki  vakillari  orqali  himoya  qilish 
huquqlaridan  ham  to’liq  foydalanishlari  mumkin,  bunday  huquqlarga 
cheklov qo’yilmaydi.   
O’zbekiston  Respublikasi  hududida  jinoyat  sodir  etib,  jazoga  hukm 
qilingan  ajnabiy  fuqarolar  yoki  fuqaroligi  bo’lmagan  shaxslar  O’zbekiston 
Respublikasining 
xalqaro 
shartnomalarida 
belgilangan 
huquq 
va 
erkinliklardan  foydalanadilar  va    shu  bilan  bir  qatorda  majburiyatlarini 
bajarishlari talab etiladi. O’zbekiston Respublikasi jinoiy jazolarni ijro etish 
bo’yicha  o’zaro  o’sha    davlat  bilan  imzolangan  bitimlar  asosida  amalga 
oshiriladi,  shunday  bitim  mavjud  bo’lmagan  hollarda  xalqaro  huquq 
normalariga rioya qilinadi.