Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

SHARTLI 
HUKM 
QILINGAN 
SHAXSLAR 
USTIDAN 
NAZORAT 
 
 Jazolarni  ijro  etish  inspektsiyasi  shartli  hukm  qilingan  shaxslarni 
ro’yxatga oladi va sud belgilagan sinov muddati mobaynida ularning zimmasiga 
yuklangan majburiyatlar bajarilishini tekshirib boradi. 
 
 Shartli  hukm  qilingan  shaxslar  sud  tomonidan  zimmalariga  yuklangan 
majburiyatlarni  bajarishi,  shuningdek  chaqiruvga  binoan  jazolarni  ijro  etish 
inspektsiyasida  hozir  bo’lishi  shart.  Uzrli  sababsiz  hozir  bo’lmagan  mahkum 
belgilangan tartibda majburan keltirilishi mumkin. 
 
 Shartli  hukm  qilingan  shaxs  xulq-atvori  ustidan  nazoratni  amalga 
oshiruvchi organ sinov muddati mobaynida belgilangan cheklashlarni to’liq yoki 
qisman bekor qilish to’g’risida sudga taqdimnoma kiritishga haqlidir.
 
 
 
 
Sinov muddati hukm chiqarilgan kundan boshlab hisoblanadi.
 
 
Shartli  hukm  qilingan  shaxs  xulq-atvori  ustidan  nazorat  sinov  muddati 
tamom bo’lishi bilan tugatiladi va mahkum jazolarni ijro etish inspektsiyasi yoki 
harbiy qism (muassasa) qo’mondonligi ro’yxatidan chiqariladi.
 
 
 

---

289 
 
qo’llanishini  nazarda  tutadi.  Shuni  nazarda  tutish  lozimki,  mazkur  choralar 
jazoning  mazmuniga  kirmaydi,  balki  mahkumni  axloqan  tarbiyalashda 
ishlatiladigan pedagogik metod va prinsiplarni nazarda tutadi.  
Shartli  hukm  qilishni  amalga  oshirish  jarayonida  mahkumni  tuzatishga 
qaratilgan kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilishi lozim. Shartli hukmni 
ijro  qilish  jarayonida  amalga  oshiriladigan  barcha  tarbiyaviy  choralarni 
shartli hukm qilishda belgilanadigan shartlar va axloqan tuzatish vositalarini 
umumlashtiruvchi  axloqan  tuzatish-tarbiyalash  jarayoni  deyish  mumkin.  Bu 
o’rinda  tarbiyalash  jarayoni  vakolatli  davlat  organlari  tomonidan  shartli 
hukm qilingan shaxsning xulqini nazorat qilish va unga nisbatan tarbiyalash 
ishlarini amalga oshirishda yuz beradi.  
Huquq  normasini  amal  qilish  natijasi  huquqiy  munosabatlarga  tadbiq 
etilishida namoyon bo’lib, shartli hukmning amalga oshirilishi ham huquqiy 
munosabatlar doirasida yuz beradi. Shartli hukmning ijrosi birinchi navbatda, 
jinoyat-huquqiy  munosabatlar  doirasida  amalga  oshadi.  Jinoyat-huquqiy 
munosabatlar  jinoyat  sodir  etilgan  vaqtdan  boshlab  yuzaga  kelib,  jinoiy 
javobgarlikka  jalb  qilish,  jinoiy  javobgarlikni  amalga  oshirish  jarayonida 
amalda bo’lib, sudlanganlik muddati qonunda belgilangan tartibda tugagunga 
yoki  olib  tashlangunga  qadar  davom  etadi.  Shartli  hukm  qilish  shaklida 
jinoiy  javobgarlikni  amalga  oshirishda  jinoyat-huquqiy  munosabatlar  bilan 
birga,  uni  ijrosi  bilan  bog’liq  boshqa  huquqiy  munosabatlar  ham  yuzaga 
keladi. Bu jinoyat-ijroiyaviy huquqiy munosabatlardir.  
Buni shartli hukm qilishni ijro qilishdagi huquqiy  munosabatlarni tahlil 
qilish orqali aniqlanadi. Shu sababli ushbu holatda yuzaga keluvchi huquqiy 
munosabatlarning asoslarini, shuningdek uning tuzilishini: obyekti, subyekti 
(ishtirokchilari) va huquqiy munosabatlar mazmunini ko’rib chiqish lozim.  
Jinoyat-ijroiyaviy  huquqiy  munosabatlarni  yuzaga  kelishiga  sudning 
qonuniy  kuchga  kirgan  hukmi  asos  bo’ladi.  Jinoyat-ijroiya  kodeksining  5-
moddasiga  ko’ra  sudning  qonuniy  kuchga  kirgan  hukmi  jazoni  ijro  etish 
uchun asosdir.  
 Shartli hukm qilish va uni irjo etish bilan bog’liq holda yuzaga keluvchi 
ijtimoiy  munosabatlar  tahlil  qilayotgan  huquqiy  munosabatlarimizning 
obyektini tashkil etadi. Bir tarafdan davlat organlarining shartli hukmni ijro 
qilish va tarbiyaviy ta’sir choralarini qo’llash bilan bog’liq faoliyati, boshqa 
tomondan shartli hukm qilingan shaxsning sinov muddati davomida  jinoyat 
va  jinoyat-ijroiya  qonunida  nazarda  tutilgan  huquq  va  majburiyatlari 
doirasidagi xulq-avtori tashkil etadi. 
Aniq 
huquqiy 
munosabatlarda 
ishtirok 
etuvchilar 
huquqiy 
munosabatlarning  subyekti  sanaladi.  Shartli  hukmni  amalga  oshirishda 
jinoyat-ijroiyaviy  munosabatlarning  subyekti  sifatida  bir  tarafdan  shartli 

---

290 
 
hukm  qilinganlar  xulqi  ustidan  nazorat  olib  boruvchi  organlar,  boshqa 
tarafdan  –  shartli  hukm  qilinib,  unga  nisbatan  sud  hukmi  qonuniy  kuchga 
kirgan shaxslar.  
Shartli  hukm  qilinganlarning  xulqi  ustidan  nazorat  olib  borish  ichki 
ishlar  idoralari,  harbiy  xizmatchilar  hulqi  ustidan  esa  harbiy  qism  yoki 
muassasaning qo’mondonligiga yuklatiladi. 
Shartli  hukm  qilingan  shaxslarning  hisobini  olib  borish,  ularning  hulq-
atvori ustidan nazorat olib borishni ichki ishlar idoralarining jazoni ijro etish 
inspeksiyalari tashkil etadi. 
Shartli  hukm  qilingan  shaxslarni  turar  joylari  bo’yicha  xulq-atvori 
ustidan  nazoratni  profilaktika  xodimlari  bilan  hamkorlikda  amalga 
oshiradilar. 
Jinoyat-ijroiyaviy munosabatlarning mazmuni subyektlarning harakatlari 
va  ularning  huquq  hamda  majburiyatlaridan  iborat.  Shartli  hukmni  ijrosini 
amalga  oshiruvchi  subyektlar  uchun  –  bu  mahkumning  xulqi  ustidan 
nazoratni  amalga  oshirish  va  ularni  tarbiyalash  maqsadida  amalga 
oshiriladigan    ta’sir  choralari  bo’lsa,  mahkum  uchun  –  bu  sud  hukmida 
ko’rsatilgan shartlarni bajarishga qaratilgan xulq-atvoridir.  
Shartli  hukm  qilingan  shaxsning  xuquqqa  xilof  xulq-atvorda  bo’lishi 
yoki  jinoyat  sodir  etishi  mazkur  jinoyat-huquqiy  choraning    ijro  etilishiga 
to’siq  bo’lib,  jinoyat-huquqiy  munosabatlarning  mazmunini  tashkil  etishi 
mumkin emas.  
Shartli hukmni ijro qilishdagi jinoyat-ijroiyaviy munosabatlar hukmning 
qonuniy 
kuchga 
kirishi 
bilan 
faqatgina 
moddiy 
jinoyat-huquqiy 
munosabatlar  doirasida  yuzaga  keladi  va  sud  hukmida  belgilangan  jinoyat-
huquqiy xususiyatdagi choralarning ijro etilishi bilan tugaydi. 
Shartli  hukm  qilishni  ijro  qilishda  yuzaga  keluvchi  huquqiy 
munosabatlarni tahlil qilish shuni ko’rsatmoqdaki, uning yuzaga kelish asosi, 
obyekti, subyekti va mazmuni jihatidan jinoiy jazolarni ijro qilishda yuzaga 
keluvchi  huquqiy  munosabatlarga  o’xshaydi.  Jinoiy  jazolarni  ham,  shartli 
hukmni  ham  ijro  qilish  jinoyat  qonunida  belgilangan  qoidalarning  ijrosini 
amalda ta’minlaydi.  
Yuqoridagilardan  xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  shartli  hukm 
qilishni  ijro  qilish  –  jinoyat,  jinoyat-ijroiya  qonunchiligi  doirasida  vakolatli 
davlat  organi  tomonidan  amalga  oshiriladigan  mahkumni  axloqan  tuzatish 
jarayonidir.