Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

16-BOB  
Boshqa jinoyat-huquqiy 
ta’sir choralari jumlasiga: 
 
shartli hukm qilish; 
 
tibbiy 
yo’sindagi 
majburlov 
choralari; 
 
voyaga 
yetmaganlarga 
nisbatan majburlov 
choralari. 
 

---

285 
 
xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi, aybdorning shaxsi va ishdagi boshqa 
holatlarni  e’tiborga  olib,  aybdor  tayinlangan  jazoni  o’tamasdan  turib  ham 
uning  xulqini  nazorat  qilish  orqali  tuzatish  mumkin,  degan  qat’iy  fikrga 
kelsa, shartli hukm qo’llashi mumkin.  
 
Bunday  holda  sud,  basharti,  belgilangan  sinov  muddati  davomida 
jazoning shartliligini bekor qilish asoslari kelib chiqmasa, tayinlangan jazoni 
ijro  etmaslik  to’g’risida  qaror  chiqaradi.  Sinov  muddati  bir  yildan  uch 
yilgacha belgilanib, hukm chiqarilgan kundan boshlab hisoblanadi. Basharti, 
shartli  hukm  qilish  to’g’risidagi  qaror  yuqori  sud  tomonidan  chiqarilgan 
taqdirda ham, sinov muddatini hisoblash shu kundan boshlanadi. 
Shartli hukm qilinganlar O’zbekiston Respublikasi qonunlarida va sud 
hukmida ko’zda tutilgan cheklash va majburiyatlardan tashqari O’zbekiston 
Respublikasi  fuqarolari  uchun  qonunlarda  belgilangan  barcha  huquqlardan 
foydalanadilar. 
Shartli  hukm  qilinganda,  basharti,  bunga  asoslar  mavjud  bo’lsa,  sud 
mahkumga  muayyan  vaqt  mobaynida  yetkazilgan  zararni  bartaraf  qilish, 
ishga yoki o’qishga kirish, yashash joyi, ish yoki o’qish joyi o’zgarib qolsa, 
bu holda shartli hukm qilingan shaxsning xulqi ustidan nazorat olib boruvchi 
organlarga  xabar  berib  turish,  vaqti-vaqti  bilan  kelib,  bu  organlardan 
ro’yxatdan  o’tib  turish,  muayyan  joylarda  bo’lmaslik,  muayyan  vaqtda 
yashash joyida bo’lishi, alkogolizm, giyohvandlik, zaharvandlik yoki tanosil 
kasalligidan davolanish kabi majburiyatlarni yuklashi mumkin. 
Shartli  jazo  belgilash  tartibi  o’ta  og’ir  jinoyati  uchun  hukm 
qilinganlarga,  shuningdek  ilgari  qasddan  sodir  etgan  jinoyati  uchun 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosiga  hukm  qilingan  shaxslarga  nisbatan 
qo’llanilmaydi,  o’n  sakkiz  yoshga  to’lmagan  shaxslar,  birinchi  va  ikkinchi 
guruh  nogironlari,  ayollar,  shuningdek  oltmish  yoshdan  oshgan  shaxslar 
bundan  mustasno.  Shartli  hukm  qilingan  shaxs  sinov  muddati  davomida 
yangi  jinoyat  sodir  etsa,  sud  unga  nisbatan  Jinoyat  kodeksining  60-
moddasida nazarda tutilgan qoidalar bo’yicha jazo tayinlaydi. 
Tibbiy  yo’sindagi  majburlov  choralari  jinoiy  jazo  hisoblanmaydi. 
Majburiy  davolanish  sud  ajrimi  bilan  belgilanadi  va  tugatiladi,  ammo  sud 
davolanish  muddatini  belgilamaydi.  Shaxsning  sog’ayganligi  yoki  ruhiy 
holatida  yaxshilashish  sezilganda  yoki  u  tomondan  ijtimoiy  xavf 
yo’qolganda  majburiy  davolanish  davolash  muassasi  ma’muriyatining 
taqdimnomasiga  binoan  qisqa  muddat  ichida  bo’lsa  ham  bekor  qilinishi 
mumkin. 
Tibbiy yo’sindagi majburlov choralariga quyidagilar kiradi: 

---

286 
 
a)  majburiy  ambulatoriya  kuzatuvida  bo’lish  va  ruhiy  kasallik 
mutaxassisida davolanish; 
b) umumiy tartibli ruhiy kasalliklar shifoxonasida majburiy davolanish; 
v)  umumiy  tartibli  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasining  sog’liqni  tiklash 
maxsus bo’limida majburiy davolanish; 
g)  kuzatuv  kuchaytirilgan  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasida  yoki 
bo’linmasida majburiy davolanish. 
Majburiy  ambulatoriya  kuzatuvi  va  ruhiy  kasallik  mutaxassisida 
davolanish  ruhiy  kasalligi  zo’rayb  ketayotganligini  ko’rsatuvchi  alomatlar 
bo’lmagan,  shuningdek  ruhiy  holati  vaqtincha  buzilgan  ruhiy  kasallarga 
nisbatan,  bunday  kasallikning  qaytarilmasligi  va  yangi  ijtimoiy  xavfli 
qilmish sodir etilmasligi uchun tayinlanishi mumkin. 
Umumiy  tartibli  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasida  majburiy  davolanish 
ijtimoiy  xavfliligi  ruhiy  holati  bilan  bog’liq  bo’lgan,  umumiy  asoslarda 
davolash talab etiladigan ruhiy kasallarga nisbatan tayinlanishi mumkin. 
Ijtimoiy  xavfliligi  ko’proq  salomatlikni  tiklovchi  choralarni  ko’rishni 
talab  qiladigan,  ularni  esa  ixtiyoriy  tartibda  o’tkazish  mumkin  bo’lmagan 
ruhiy  kasallarga  nisbatan  umumiy  tartibli  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasining 
sog’liqni tiklash maxsus bo’limida majburiy davolash tayinlanishi mumkin. 
Kuzatuv  kuchaytirilgan  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasida  yoki  bo’limda 
majburiy  davolash  o’ta  ijtimoiy  xavfli  bo’lgan  yoki  o’z  xulqiga  ko’ra 
umumiy  tartibli  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasi  sharoitida  davolanishining 
imkoni  bo’lmagan  ruhiy  kasallarga  nisbatan  tayinlanishi  mumkin.  Kuzatuv 
kuchaytirilgan  ruhiy  kasalliklar  shifoxonasida  yoki  bo’limda  ruhiy  kasallar 
batamom ajratilgan holda saqlanadi va qo’riqlanadi. 
Jinoyat  kodeksiga  ko’ra  tibbiy  yo’sindagi  majburlov  choralari  ruhiy 
kasallik  holatida  ijtimoiy  xavfli  qilmish  sodir  etgan  shaxslarga  nisbatan 
ularni  davolash  va  ularning  yangi  ijtimoiy  xavfli  harakatlar  sodir  etishining 
oldini  olish  maqsadida  qo’llaniladi.  Sud  jazolash  bilan  bir  qatorda 
alkogolizm, giyovandlik yoki zaharvandlik kasalligiga yo’liqqan shaxslarga 
nisbatan davolash uchun va jazolash maqsadiga erishishga ko’maklashuvchi 
sharoit  yaratish  uchun  tibbiy  yo’sindagi  majburlov  choralarini  tayinlashi 
mumkin.  Ijtimoiy  xavfli  qilmishni  aqli  norasolik  holatida  yoki  hukm 
chiqarilgunga  qadar  yoxud  jazoni  o’tash  vaqtida  ruhiy  kasallikka 
chalinganligi  oqibatida  o’z  harakatlarining  ahamiyatini  anglamaslik  va  o’z 
harakatlarini boshqara olmaslik holatida sodir etgan shaxsga nisbatan, agar u 
ruhiy  holati  va  sodir  etgan  qilmishining  xususiyatiga  ko’ra  jamiyat  uchun 
xavfli  deb  to’ilsa,  sud  tibbiy  yo’sindagi  majburlov  choralari  tayinlashi 
mumkin. 

---

287 
 
Tibbiy  yo’sindagi  majburlov  choralari  muddatini  uzaytirish, 
o’zgartirish  va  bekor  qilish  masalasini  ruhiy  kasalliklar  shifokorlari 
komissiyasining xulosasiga asoslangan holda sud hal qiladi. 
Agar  ruhiy  kasalga  nisbatan  tibbiy  yo’sindagi  majburiy  davolash 
choralari qo’llash zarurati bo’lmasa, shuningdek bu choralar bekor qilingan 
bo’lsa,  sud  uni  umumiy  asoslarda  davolash  yoki  ijtimoiy  ta’minot 
muassasalariga  yuborish  masalasini  hal  etish  uchun  sog’liqni  saqlash 
organlariga to’shirishi mumkin. 
Alkogolizm,  giyovandlik  yoki  zaharvandlikka  yo’liqqan  shaxslar 
tomonidan jinoyat sodir etilgani taqdirda, agar tibbiy xulosa mavjud bo’lsa, 
sud  jazo  tayinlash  bilan  birga  ularga  tibbiy  yo’sindagi  choralarni  ham 
tayinlashi mumkin. 
Alkogolizm,  giyovandlik  yoki  zaharvandlikka  yo’liqqan  shaxslar, 
ozodlikdan  mahrum  qilish  bilan  bog’liq  bo’lmagan  jazoga  hukm  qilingan 
bo’lsa, tibbiy muassasalarda majburiy davolanishi lozim. 
Alkogolizm,  giyovandlik  yoki  zaharvandlikka  yo’liqqan  shaxslar 
ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosiga  hukm  qilingan  bo’lsa,  ularni  davolash 
jazoni  o’tayotgan  joyda  amalga  oshiriladi,  jazoni  o’tab  bo’lganidan  keyin 
agarda  davolashni  davom  ettirishga  zarurat  bo’lsa,  umumiy  asosda  tibbiy 
muassasalarda davolanadi. 
O’zbekiston  Respublikasi  JKning  88-moddasida  belgilanishicha 
voyaga  yetmagan  shaxslarga  nisbatan  quyidagi  majburlov  choralari 
qo’llanadi: 
a)  sud  belgilaydigan  shaklda  jabrlanuvchidan  uzr  so’rash.  Sud  uzr 
so’rashning  shaklini  voyaga  yetmaganni  jazodan  ozod  qilish  bilan  birga 
ko’rsatadi.  Uzr  so’rash  O’zbekiston  Respublikasining  Jinoyat-ijroiya 
kodeksining  195-moddasida  belgilanganiga  ko’ra,  og’zaki  yoki  yozma 
ravishda ko’pchilikning oldida yoki yakka tartibda bo’lishi mumkin. 
Uzr  so’rash  joy,  vaqtini  va  tartibini  sud  belgilaydi.  Uzr  so’rash 
majburiyatini  yuklash  tariqasidagi  majburlov  chorasi  ijro  etilganligi 
to’g’risida tegishli hujjat tuziladi; 
b)  o’n  olti  yoshga  to’lgan  shaxs  zimmasiga  yetkazilgan  zararni  o’z 
mablag’i  hisobidan  yoki  mehnati  bilan  to’lash  yoki  bartaraf  qilish 
majburiyatini  yuklash  mumkin.  Ushbu  chora  agar  yetkazilgan  zarar 
belgilangan  eng  kam  oylik  ish  haqining  o’n  baravaridan  oshib  kyetmagan 
bo’lsa,  qo’llaniladi.  Agar  yetkazilgan  zarar  ushbu  miqdordan  oshib  ketsa, 
yetkazilgan  zarar  fuqaroviy  huquqiy  tartibda  undiriladi.  Yetkazilgan  zararni 
qo’lash yoki bartaraf etish tartibi va muddati sud tomonidan belgilanadi; 
v) voyaga yetmaganni maxsus o’quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish 
tayinlanishi mumkin.  

---

288