Loyiha toshkent davlat yuridik universiteti

1
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 
1997 y., 6-son, 175-modda.
 
2
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1997 y., 6-son, 175-modda 

---

9 
 
biror–bir  moddasi  avvalgi  kodeksdagi  moddani  takrorlamaganligini 
ta’kidlashning  o’zi  tubdan  farq  qilganligini  anglatadi.  Ushbu  Jinoyat-ijroya 
kodeksi  jinoyat  kodeksida  belgilab  berilgan  aniq  prinsiplarga  asoslangan 
holda,  xalqaro  normalar  talablarini  inobatga  olingan  holda  ishlandi. 
O’zbekiston  Respublikasining  Birinchi  Prezidenti  I.Karimov  tomonlaridan 
qonunlarni  ishlashda  va  qabul  qilinishida  insonparvarlashtirish  va  liberali-
zatsiyalashtirish  masalalariga  jiddiy  e’tibor  qaratish  fikrlari  jinoyat-ijroya 
huquqi normalarini tuzilishida ham inobatga olingan holda ishlandi. 
Xususan,  2001-yil  29-avgustda  qabul  qilingan  “Jinoiy  jazolarning 
liberallashtirilishi  munosabati  bilan  O’zbekiston  Respublikasining  Jinoyat, 
Jinoyat-protsessual  kodekslari  hamda  Ma’muriy  javobgarlik  to’g’risidagi 
kodeksiga  o’zgartirishlar  va  qo’shimchalar  kiritish  haqida”gi  qonun  sud-
huquq tizimini takomillashtirishga o’ziga xos asos bo’lib xizmat qildi. Ushbu 
qonunning mazmun-mohiyati jinoyat-ijroya qonunlariga ham kiritildi. 
Xuddi  shuningdek,  O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2016  yil 
21 oktyabrdagi “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq 
va  erkinliklarini  ishonchli  himoya  qilish  kafolatlarini  kuchaytirish  chora-
tadbirlari  to’g’risida”gi  4850-son  farmonida  sud-huquq  tizimini  yanada 
demokratlashtirish  va  erkinlashtirish,  sud,  huquqni  muhofaza  qiluvchi  va 
nazorat  organlari  faoliyati  samaradorligini  oshirish,  aholining  odil  sudlovga 
bo’lgan  ishonchini  oshirish,  jamiyatda  qonun  ustuvorligini  ta’minlash  va 
qonuniylikni  mustahkamlash  nazarda  tutildi.  [O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq 
va  erkinliklarini  ishonchli  himoya  qilish  kafolatlarini  kuchaytirish  chora-
tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni. O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari 
to’plami, 2016 y., 43-son, 497-modda.]
 
Jumladan  unda  belgilangan  vazifalarni  amalga  oshirish  maqsadida 
2017 yilning 1 aprelidan ozodlikdan mahrum qilish bilan bog’liq bo’lmagan 
muqobil  jazo  turlarini  qo’llashni  kengaytirish  orqali  qamoq  tariqasidagi 
jinoiy  jazo  tugatilishi  belgilandi.  Ta’kidlash  joizki,  Jinoyat  kodeksi  46-
moddasiga  muvofiq  qamoq  shaxsni  batamom  ajratgan  sharoit  ostida 
saqlashdan iborat bo’lgan jazo turi hisoblanadi va jinoyat uchun javobgarlik 
belgilangan normalarning 205 tasidan qariyb 50 % ko’prog’ida (115 tasida) 
belgilangan.  
Mazkur  jazoning  chiqarib  tashlanishi  -  ijtimoiy  xavfi  katta  bo’lmagan 
va  uncha  og’ir  bo’lmagan  jinoyatlarni  sodir  etgan  shaxslarni  jamiyatdan, 
ularning  oilasidan  ajratmagan  holda  axloqini  tuzatishga  kengroq  imkoniyat 
yaratib  beradi.  Jinoyat  qonunchiligidan  qamoq  jazosining  chiqarilishi 
natijasida  jazo  tizimiga  jamoat  ishlari  kabi  yangi  muqobil  jazolar  kiritilishi 
mumkin.  Jinoiy  jazolar  tizimidan  qamoq  kabi  nisbatan  qattiq  bo’lgan  ta’sir 

---

10 
 
chorasi 
chiqarilayotganligi 
jinoiy 
jazolarni 
liberallashtirishga, 
huquqbuzarlarga nisbatan tarbiyaviy-tuzatish ta’sir choralarining ilg’or shakl 
va uslublarini keng qo’llash bo’yicha olib borilayotgan siyosatning mantiqiy 
davomi hisoblanadi. 
“Jinoiy  jazolarni  liberallashtirish  borasidagi  bu  choralar  natijasida 
O’zbekistonda  hozirgi  kunda  qamoqdagilar  soni  jahon  miqyosida  eng  past 
ko’rsatkichni,  ya’ni  har  100  ming  nafar  aholiga  166  kishini  tashkil  qiladi. 
Qiyoslash  uchun  aytish  mumkinki,  Rossiyada  bu  ko’rsatkich  611  kishini, 
AQShda  738  kishini  tashkil  etadi.  Mamlakatimizda  so’nggi  o’n  yil  ichida 
ozodlikdan  mahrum  qilish  joylarida  saqlanayotgan  mahbuslar  soni  ikki 
barobardan  ko’proq  kamayganining  o’zi  ham  bu  sohada  olib  borilayotgan 
islohotlarimizning  qanday  ijobiy  natijalar  berayotganidan  dalolatdir”  
[Karimov 
I.A. 
Mamlakatimizda 
demokratik 
islohotlarni 
yanada 
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish kontsepsiyasi. 2010-yil 
12-noyabr. – Toshkent: O’zbekiston, 2010. – B.20.]. 
O’zbekiston  Respublikasining  birinchi  Prezidenti  I.A.Karimovning 
2003-yilning 26-sentabrida e’lon qilgan “Birinchi marta ozodlikdan mahrum 
etishga  sudlangan  shaxslarning  jazo  o’tash  sharoitlarini  liberallashtirish 
to’g’risida”gi  farmoni  sud-huquq  islohotlari  va  jinoyat  qonunini 
liberallashtirishning  navbatdagi  bosqichi  jarayonida,  uncha  og’ir  bo’lmagan 
jinoyat  sodir  etib,  birinchi  marta  sudlangan  shaxslar  ozodlikdan  mahrum 
etish  jazosini  manzil-koloniyalarda,  o’ta  og’ir  jinoyat  sodir  etib,  birinchi 
marta  sudlanganlar  esa  umumiy  tartibli  koloniyalarda  o’tashlari  belgilandi. 
Jinoiy  jazolarni  ijro  etishda  va  jazodan  ozod  qilishda  mahkumlarning 
mahkumlarning  axloqan  tuzalishiga  e’tibor  qaratilishi  Jinoyat-ijroya 
kodeksining  7-moddasida  aniq  belgilab  berilganligi  kodeksning  barcha 
moddalari mazmun-mohiyatida inobatga olinishi ta’minlandi. 
O’zbekiston  Respublikasining  Birinchi  Prezidenti  tomonidan  har  yili 
taklif  etilib,  O’zbekiston  Respublikasi  Senati  tomonida  qabul  qilingan 
Amnistiya qonunining qabul qilinishi jazolarni ijro etishning insonparvarlik, 
odillik prinsiplarining amaliy ifodasidir.  
O’zbekiston Respublikasi xalqaro hamjamiyatning teng huquqli a’zosi 
sifatida  xalqaro  andozalarga  mos  barcha  talablarga  javob  bera  oladigan 
qonunlarni  qabul  qilish  vazifasi  bosqichma-bosqich  amalga  oshirilmoqda. 
Har  qanday  davlat  kabi  mamlakatimizda  jinoyatchilikdan  butunlay  xalos 
bo’lish imkoniyati mavjud bo’lmasada, lekin uning oldini olish, unga qarshi 
kurashni,  jinoyatchilik  miqdorini  kamaytirish  va  jinoiy  qilmish  sodir 
etganlarni  jazolash  masalalariga  alohida  e’tibor  berilmoqda.  Davlatning 
ravnaqiga,  uning  rivojlanishiga  jiddiy  to’siq  hisoblanuvchi  jinoyatchilikka 
qarshi adolatli qonunlarni qo’llash orqali kurashish kutilgan samarani beradi. 

---

11 
 
Jinoyatchilik  ijtimoiy  tarixiy  hodisa,  u  har  bir  davrda  o’ziga  xos 
xususiyatlarga  ega.  Jumladan,  hozirgi  sud-huquq  islohotlarining  yangi 
bosqichida  mahkumlarning  xulq-atvorini  tuzatish,  jazoning  maqsadlariga 
erishish va h.k. masalalar o’z dolzarbligini yo’qotgani yo’q. 
Mazkur darslik ilgari chop etilgan o’quv adabiyotlaridan farq qiladi. U 
huquqiy  fanlar  va  adabiyotlar  bo’yicha  yangi  avlod  darsliklariga  qo’yilgan 
talabalar  asosida  O’zbekiston  Respublikasining  “Ta’lim  to’g’risida”gi 
qonuni,  “Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi”,  O’zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining  2013-yil  28-iyundagi  “Yuridik  kadrlar  tayyorlash  tizimini 
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-1990 sonli qarori, 
O’zbekiston    Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1998-yil  5-yanvardagi 
“Uzluksiz ta’lim tizimini darsliklar va o’quv adabiyotlari bilan ta’minlashni 
takomillashtirish to’g’risida”gi 4-sonli qaroriga muvofiq yaratildi. 
Jinoyat-ijroiya  huquqi  darsligi  bakalavriat  yo’nalishi  bo’yicha  o’quv 
rejasiga  muvofiq  tarzda  yozilgan  bo’lib,  unda  asosiy  matndan  tashqari 
mavzuga  oid  muammoli  savollar  va  kazuslar  berilgan.  Shuningdek,  uning 
glossariy qismiga asosiy atamalarning tushunchasi ham bayon qilingan. 
Ushbu darslik O’zbekiston Respublikasi jinoyat-ijroiya huquqi fanining 
Umumiy  va  Maxsus  qismlari  mavzulari  bo’yicha  qisqacha  tushuncha  va 
materiallardan tashkil topgan bo’lib, unda  mavzular bo’yicha qisqa va aniq 
izohlar 
berilgan. 
Darslik 
jinoyat-ijroiya 
huquqi 
fani 
doirasida 
tayyorlanganligi  sababli  fanning  maqsadi,  mahkumlarning  huquqiy  holati, 
jinoiy jazo va boshqa huquqiy ta’sir choralarini ijro etish, ularni ijro etuvchi 
organlar, jazoni ijro etish tizimidagi mavjud holat haqida atroflicha ma’lumot 
berish  hamda  O’zbekiston  Respublikasining  Jinoyat-ijroiya  kodeksi 
normalarini  to’g’ri  tushunish  va  qo’llashga  yordam  beradi.  Shundan  kelib 
chiqib  aytish  joizki,  darslikning  asosiy  maqsadi  talabalarga  fanning  muhim 
masalalarini o’rganishda yordam berish, shuningdek qo’shimcha bilim olish 
uchun  zarur  adabiyotlar  va  normativ  hujjatlar  bilan  tanishishga 
ko’maklashishdan iboratdir. 
Jinoyat-ijroiya  huquqi  bo’yicha  yozilgan  darslikda  hozirgi  paytda 
respublikamizdagi jazoni ijro etish koloniyalardagi mahkumlarning huquq va 
majburiyatlari,  turli  xildagi  jinoiy  jazolarni  ijro  etish,  jinoiy  jazolarni  ijro 
etish  qoidalari,  jazoni  ijro  etishdan  ozod  qilish  qoidalari  batafsil  bayon 
etilgan.  
Jinoyat-ijroiya  huquqiga  oid  darslik  nafaqat  oliy  yoki  maxsus  o’quv 
yurtlari  talablariga,  balki  jinoiy  jazoni  ijro  etish  muassasalari  xodimlari, 
ilmiy  tadqiqotchilar  uchun  ham  qiziqarli  bo’ladi,  ushbu  sohaga  qiziqqan 
fuqarolarning bilimlarini oshirishga xizmat qiladi, degan umiddamiz. 

---

12