Loyiha pasporti

NEFT EKSPORT QILUVCHI MAMLAKATLAR TASHKILOTI

OPEK (Organization of Petroleum Exporting Countres, OPEC) — neft qazib olishni va a’zo mamlakatlarning neft eksporta siyosatini muvofiklashtiruvchi hamda a'zo mamlakatlar manfaatlarini himoya qiladigan xalqaro tovar tashkiloti. Tashkilot rasman 1960 yilda Venesuela tashabbusi bilann Bag‘dod konferensiyasida tashkil etilgan. Nizomi Karakas (Venesuela)da 1961 yilda qabul qilingan va keyinchalik ko‘pgina o‘zgartirishlar kiritilgan. Eron, Iroq, Kuvayt, Liviya muassis mamlakatlar hisoblanadi. A’zo mamlakatlar Jazoir, Venesuela, Gabon, Indoneziya, Iroq, Eron, Liviya, Qatar, Quvayt, Nigeriya, BAA, Saudiya Arabistoni, Ekvador (2003). XX asrning 80-yillari 2-yarmida bu tashkilotga kirmaydigan mamlakatlar va Saudiya Arabistonidan neft taklifining o‘sishi natijasida OPEKning ta’siri keskin pasaydi. Hozda xalqaro iqtisodiy munosabatlarda ta’sir doirasi hamon kuchli. Tashkilotning oliy organi — yiliga 2 marta chaqiriladigan konferensiya bo‘lib, unda ishtirokchi mamlakatlar ichki strategiyasi va narxlar ko‘rib chiqiladi va tasdiqlanadi. Idorasi Avstriyada joylashgan.

Geografiya faniga aloqador xalq va mahalliy atama va terminlarni ham fan tarkibiga kirishi muhil omil sanaladi. Xalqimiz azaldan tabiat hodisalariga zehn solib, obi – havo, o‘simlik, hayvonot va xo‘jalikning o‘zaro aloqasini kuzatib kelgan.

Shu munosabat bilan ilmiy asosiy va amaliy ahamiyati bo‘lgan ajovib, oqilona iboralar tug‘ilgan. Masalan: chilla degani nima o‘zi?.

CHILLA - (forstoj. — qirq) — turmushdagi ba’zi hodisa holatlarning eng og‘ir, xatarli yoki ma’suliyatli davrini anglatuvchi tushuncha. Chilla, odatda, 40 kun hisoblanadi. O‘zbekiston hududida yoz chillasi yoki yozgi chilla 25 iyundan 5 avgustgacha, qish chillasi yoki kishki chilla 25 dekabrdan 5 fevralgacha davom etadi. Chilla ona va chaqalog‘i hayotining tug‘ruqdan keying (qirq kun chilla davri), kelin-kuyov turmushining nikoxdan keyingi 40 kunlik davrlariga va boshqalarga nisbatan ham qo‘llaniladi (20 kunlik davr kichik chilla deb yuritiladi).

Ba’zan oylarga nisbatan ham mahalliy iboralar qo‘llanilgan.

Aprel boshlarida bo‘ladigan sovuq kunlarga esa “besh qo‘noq” deuyilgan. Aprelda kun ilib, uylarda o‘t yoqilmaganidan bu oy o‘t yoqmas oyi deyilgan.

Iyul oyi sorcha ham deyilgan – bu vaqtda ko‘katlar sarg‘aya boshlaydi.

Sentabrda ingichka o‘rgamchik iplari uchib yurishidan – mezon oyi deyilgan.

Oktyabrda qirdagi qora qo‘ng‘iz sovuqdan qotib qoladi – bu oy “qoracha” deb nom olgan.

Oktabr – nayabrda (taxminan 5 oktabrdan 10 noyabrgacha) kech kuz bo‘lib, xazon to‘kilgan, shunda xazon oyi, xazon rezgi deyilgan.

Dekabrda hayvonlar bog‘lab boqila boshlanganligidan “qantar oy” deyilgan – qantarib so‘yish, ya’ni terlagach beda bermay, ertalabgacha saqlab turish iborasidan olingan.

Geografiya tabiiy va ijtimoiy – iqtisodiy fanlar asosi sifatida tabiat va jamiyat haqida bir butun, yaxlit bilim bera oladigan fandir. Shu bois goegrafiya fanini doimo takomillashtirib borish zarur. Bu borada inson tafakkurini, bilim boyligini oshirishga xizmat qiladigan ko‘rgazmali atama, tayanch tushucha va iboralarning darslik va qo‘shimcha adabiyotlar bilan boyitish, qolaversa ko‘rgazmali vositalardan foydalanish maqsadga muofiqdir.

Ulug‘ bobokalonimiz Abu Rayhon Beruniy o‘zining “Hindiston” asarida “Bilim qaytarish va takrorlash mevasidir” deya bejiz aytmagan. Hozirgi zamon geografiya fani ham ushbu alloma bobomiz o‘gitlariga amal qilgan holda o‘rganib borilsa, ayni muddao bo‘lur edi.

Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida geografiya fani darsliklarida qo‘shimcha adabiyotlardan foydalanib olib borilsa maqsadga erishin osondir.











Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki geografik atama, tayanch tushuncha iboralarni tayyorlashda, O‘zbek Milliy Ensiklopediyasi, ensiklopedik lug‘atlardan, qo‘shimcha adabiyotlardan va darsliklardagi iboralardan foydalanib tayyorlash maqsadga muofiq hisoblanadi.

Garchi atamalar maktab goegrafiya atamalari va tushunchalari izoh­li lug‘ati bo‘lsa ham unga maktab o‘quv dasturlarida kuzda tutilmagan mahalliy geografik atamalar ham qo‘llansa. O‘quvchilarimiz mahalliy geografik atama va tushunchalarni albatta bilishlari lozim. Mahalliy atama va tushunchalarga izoh berishda muallifning ilmiy sayohatlarda to‘plagan ma’lumotlaridan foydalanib yozilsa mamnuniyat bilan qabul qilsak bo‘lardi.