Loyiha pasporti


Loyihaning amaliyotda qo‘llashga oid vositalar



Download 4,76 Mb.
bet2/4
Sana12.01.2017
Hajmi4,76 Mb.
#352
1   2   3   4
Loyihaning amaliyotda qo‘llashga oid vositalar: “O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, “Bolalar Ensiklopediyasi”, “Qiziqarli geografiya”, “Dunyo siyosat jamiyati”, “Geografik terminlar va tushunchalar izohli lug‘at”, “Maktabda geografiya” ta’lim jurnali, foto suratlar, AKT lar va h.k.
Indukativ ko‘rsatkichlar: Ta’lim sifati 76 % dan 85 % gacha oshdi.




O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI

QASHQADARYO VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

KITOB TUMAN XALQ TA’LIMI MUASSASALARI

FAOLIYATINI METODIK TA’MINLASH VA TASHKIL

ETISH BO‘LIMI

Kitob tumani 17-sonli umumiy o‘rta ta’lim maktabining geografiya fani o‘qituvchisi Toshev Oybek Maxmadoliyevichning 2015-2016 o‘quv yilida “Yilning eng yaxshi fan o‘qituvchisi” ko‘rik – tanlovida “Geografiya darsliklarida atamalar, tayanch tushuncha va iboralarning muhim ahamiyatlari” mavzusi yuzasidan tayyorlagan












LOYIHA REJASI.

1. Geografiya darsliklarida atama, tayanch tushuncha va iboralarning ahamiyati.

2. Atama, tayanch tushuncha va iboralarning shakillantirish bo‘yicha mulohazalar.

3. Tundira nima?

4. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi qanday tashkilot?

5. Organization of Petroleum Exporting Contres.

6. Xalqimizda qo‘llaniladigan atama va terminlar.

Bugungi kunda geografiya dasliklarida berilgan geografik atama, tayanch tushuncha va iboralar muhim ahamiyat kasb etadi. Darsliklarda berilgan atamalarni amaliyotda qo‘llashda kengroq tushuncha berish va ularni darslikda chop etish asosiy maqsad va vazifamiz hisoblanadi.

Insoniyat XXI asrda yashamoqda. Bu asrda davlatimiz yuksak taraqiy etgan mamlakatlar qatoridan joy olishi lozim. Buning uchun diyorimiz odamlari yetuk bo‘lishi kerak. Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganidek, kelajakda O‘zbekiston yuksak taraqqiy etgan iqtisodi bilangina emas, balki bilimdon, ma’naviy jihatdan yetuk farzandlari bilan ham jahonni qoyil qilishi lozim.

Geografiya o‘quv darsliklari ana shunday farzandlarni tarbiyalashga hissa qo‘shish maqsadida atama, tayanch tushuncha va iboralarning dalillar va asoslar asosida maktab o‘quv darsliklarida chop etish lozimdir.

Atama, tayanch tushuncha va iboralar izohi qiyin, shu bilan birga faxrli va mas’uliyatli. Shuning uchun har bir o‘qituvchi o‘ziga yoqqan yoki o‘zicha to‘g‘ri deb hisoblagan atama va tushunchalarni o‘quvchilarga tushuntira beravermasligi zarur. Har bir atama va tushuncha ilmiy jihatdan asoslangan bo‘lishi lozim. Shu munosabat bilan atama va tushunchalar haqida bir necha mulohazani aytib o‘tmoqchiman:

1. Til taraqqiy etgan sari atamalar ham ixchamlashib, ma’nosi oydinlashib boraveradi.

2. Ilm-fan, texnika, ishlab chiqarish o‘sgan sari yangi atamalar paydo bo‘ladi.

3. Chet ellar bilan, turli xalqlar o‘rtasida aloqalarning kuchayishi turli atama va tushunchalarning kirib kelishiga sabab bo‘ladi. Biz boshqa xalqlardan o‘zimizda yo‘q turli xil asbob-uskuna, mashinalar va boshqa buyumlar olsak, ular bilan birga ularning nomlari — atamalar ham kirib keladi. Masalan, magnitofon, radio, fotoapparat, parovoz, tramvay, termoyadro reaksiyasi, raketa va h. k.

4. Har bir xalqning lug‘at boyligi boshqa xalqlardan kirib keladigan atamalar hisobiga ham boyib boradi. Bunda biz, albatta, iloji boricha usha atama mazmuni va shaklini olishimiz kerak. Le­kin o‘z til qoidalarimiz, fonetik imkoniyatimizga qarab o‘zgartirishimiz ham mumkin. Masalan, Xitoycha Tyan-Shanni Tiyonshon, japanni yapon deymiz va b.

5. Atamalarni qabul qilishda iloji boricha o‘zbeklashtirish, muqobilini topish lozim.

Iloji bo‘lmagan taqdirda tarjima qilish mumkin. Lekin tarjima atama mazmunini berishi, hammaga tushunarli bo‘lishi kerak. Masalan, samosval mashinaagdarma mashina, toros muzqalashma muz. Agar muqobili topilmasa, tarjima ma’nosini bermasa, qaysi tildan olinganidan qat’i nazar asl holida berilishi kerak. Bunga misol qilib, antitsiklon, arktika, antropogen, bazalt, barometr, batiskaf, volfram va boshqalarni keltirish mum­kin.

6. O‘zbek tiliga yunon tilidan kirib kelgan ge — Yer so‘zi bilan boshlanadigan bir

qancha atamalar, asosan, fanlar nomlari mavjud. Masalan, geografiya, geodeziya, geologiya, geomorfologiya, geotektonika va boshqalar. Bulardan geografiya bizga o‘tgan asr oxiri va XX asr boshida turklardan jo‘g‘rofik shaklida kirib kelgan va 1937 yilgacha jo‘g‘rofiya shaklida qo‘llanilib, an’anaviy atamaga aylanib qolgan edi. So‘ngra ko‘pgina boshqa atamalar kabi jo‘g‘rofiya ham geog­rafiya bilan almashtirildi. Asli geografiya (yunoncha geographia, ge—yer, grafo — tasvirlayman). Geografiya atamasini shu fanning otasi Erato­sfen (miloddan avval 276—194 yillar) birinchi marta qo‘llanib, fanga kiritgan.

7. Juda ko‘p atamalar borki, ular bizga arabchadan XIX asrda va XX asr boshida kirib kelgan. Masalan, muvoziy, mador, barh va b. Hozirgi vaqtda bular o‘rniga parallel, tropik, okean, ge­ograf atamalari singib ketgan.

8. Atamalar ko‘pchilikka tushunarli, ixcham, jarangdor va tugal ma’noli bo‘lishi kerak. Biz iloji boricha yuqoridagi mulohazalaga amal qilsak. Lug‘atga yangi, bozor iqtisodiyotiga o‘tish bilan bog‘liq bo‘lgan atamalar ham kiritilsa. Masalan, broker, birja, menejer, kredit va boshqalar.

Atama, tayanch tushuncha va iboralarning tayyorlashda asosiy mezon qilib maktab

o‘quv dasturlari, darsliklarida, o‘quv xaritalarida foydalanib, har bir geografiya fan o‘quv darsligida asosiy qilib ilova qilinishi ma’qul.

Keling yuqorida masalar yuzasidan ayrim darsliklarizda berilgan atama, tayanch tusunchalarga kengroq izoh beramiz. Masalan: 6-sinf darsligida batial, abyssal, mobilizm, UNESKO, ferralit, velvichiya, paporotnik, mulatlar, kanon, dara, tundra; 9-sinf dasligida asosiy tashkilotlar nomlari BMT, XVF, OPEK, YIH, YESA, NAFTA, NATO, ASEAN, YI, va h.k larning ba’zilariga kengroq izoh beramiz. Xush tundira nima? MDH va OPEK qanday tashkilot? Ular haqida nimalarni bilamiz.



TUNDRA NIMA?

«Tundra» so‘zi fin tilidan olingan bo‘lib, «taqir, hosil bermaydigan yer» va

«yaroqsiz hudud» degan ma’noni anglatadi. U, odatda, Arktikaning o‘rmonsiz zonalariga nisbatan ishlatiladi.

Tundrada yashash sharoiti juda yomon. U yerda daraxt yo‘q, kun qishda nihoyatda sovib ketadi, yozda esa o‘rtacha temperatura, bor-yo‘g‘i, Selsiy shkalasi bo‘yicha 10 darajadan oshmaydi. Yil-bo‘yi yomg‘ir juda oz yog‘adi, kuchli shamol tinmaydi.

Shunga qaramasdan, tundrada ham ayrim hayot shakllari bor. Ular haqida ma’lumotga ega bo‘lish, albatta, qiziqarlidir. Tundradagi o‘simliklarga toshlarning sirtini qoplab oladigan lishayniklar, toshlarning yoriqlarini to‘ldiradigan va shag‘altoshlar orasiga o‘sib kiradigan yo‘sinlar hamda o‘t-o‘lanlarga o‘xshash o‘simliklar va ayrim butalar kiradi. U yerdagi o‘simliklarning aksariyati ko‘p yillikdir. Ammo ma’lum bir joyda ularning turi ko‘p uchramaydi.

U yerda yashaydigan hayvonlar ham unchalik ko‘p emas. Tundrada lemminglar, ho‘kizqo‘ylar va oq ayiqlar yashaydi. Ko‘pgina qushlar jo‘jalarini tundrada ochib chiqadi. Yoz oylarida kunning uzoqligi qushlarga ozuqa topish va to‘da-to‘da polaponlarini boqish imkonini beradi. Tundrada o‘rdaklar, g‘ozlar va loyxo‘raklarga o‘xshash qushlar ko‘p.

Tundradagi tuproq qatlami juda yupqa. U abadiy muzliklar ustidadir. Yoz oylarida muzlikning yuqori qatlami erishi bilan o‘simliklarning tomirlari va bakteriyalar jonlanib qoladi. Tundra turli qit’alarda turlichadir. Ammo u yerga borib qolganda, hech ikkilanmasdan, Yer yuzasining eng tund va beshafqat mintaqalaridan biriga kelib qoldim, deb hisoblayverishingiz mumkin.


Download 4,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish