Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

QOTILLIKNI TERGOV QILISHNING DASTLABKI BOSQICHIDAGI TIPIK 

VAZIYATLAR 

 

Jabrlanuvchi va 

gumon qilinuvchi 

ma’lum bo‘lgan holda 

oshkora sodir etilgan 

qotillik (ko‘pincha 

oilaviy-maishiy 

munosabatlar yoki 

bezorilik zaminida 

kelib chiqqan 

qotilliklar) 

 

Jabrlanuvchi 

ma’lum, lekin gumon 

qilinuvchi nomalum 

bo‘lgan qotillik 

(ko‘pincha, 

bosqinchilik, 

talonchilik, zo‘rlash 

yoxud bezorilik 

tufayli) 

“Buyurtma” qotil-

lik. Jabrlanuvchi-

ning maqomi, o‘q 

otar quroldan, 

portlatish mos-

lamasidan foy-

dalanilganligi, sodir 

etilgan joy vaqti va 

jinoyatning tax-

miniy sabablari 

shundan dalolat 

beradi. 

Bolalarni 

o‘ldirish 

Sababi aniqlanmagan qotillik 

 

Odam bedarak 

yo‘qolganda 

(jabrlanuvchi ma’lum, 

ammo gumon 

qilinuvchi nomalum) 

Tanib olinmagan 

murda yoki 

nimtalangan tana 

a’zolari 

topilganda 

 

Yangi tug‘ilgan 

chaqaloq murdasi 

topilganda 

Yangi tug‘ilgan 

chaqaloq yo‘qolib 

qolganda 

 

---

 

358 

jinoyat  tusini  berilmaydi.  Bunday  vaziyatlar  bosqinchilik,  talonchilik, 

ayol-qizlarning  nomusiga  zo‘rlik  ishlatib  tajovuz  qilish  va  boshqa 

moddiy  g‘arazlik  maqsadida  sodir  etiladigan  qotilliklarda  mavjud 

bo‘ladi.  SHuningdek  yuqorida  keltirilgan  vaziyatlar,  ikki  jinoiy  guruh 

orasida kelib chiqadigan nizolar va buyurtma (qotilni yollash bilan sodir 

etiladigan)  jinoyatlarda  ham  mavjud  bo‘ladi.  Ko‘rsatilgan  vaziyatlarni 

bartaraf  qilishlik  uchun  birinchi  navbatda  hodisa  joyi  ko‘zdan 

kechiriladi,  ko‘rgan-eshitgan  guvohlardan  ma’lumot  olish,  jinoyatda 

gumon  qilinuvchilarni  aniqlash  va  qo‘lga  olish  choralari  ko‘riladi. 

Jabrlanuvchining 

murdasi  ko‘zdan  kechirilib,  so‘ngra  tibbiyot 

ekspertizasini  o‘tkazish  bilan  o‘lim  sababi,  vaqti,  jinoyat  qurollari  va 

boshqa  masalalar  hal  etiladi.  Tergovning  boshlang‘ich  davrida 

jinoyatning  ayrim  holatlari,  sub’ektlari,  ishlatilgan  qurollar  va  bular 

haqida  to‘g‘ri  tusmollar  tuzib  tergov  ishini  rejalashtirish,  kechiktirib 

bo‘lmaydigan  tezkor-qidiruv  choralarini  amalga  oshirish,  tergov 

natijasini muvaffaqiyatli bo‘lishiga asos bo‘ladi. 

3.  Qotillik  yashirincha  (xufyona)  sodir  etiladi,  jabrlanuvchining 

murdasi  mavjud,  shaxsi  ma’lum  bo‘lib,  jinoyat  sodir  etilish  mexanizmi 

noma’lum  bo‘ladi.  Ko‘zga  tashlanadigan  zo‘rlik  alomatlari  bo‘lmaydi, 

o‘lim  sababi  dastlab  aniqlanishicha  baxtsiz  hodisa,  o‘z  joniga  qasd 

qilish,  tasodifiy  kasallik  natijasida  yoki  qotillikka  boshqa  jinoyat  tusini 

berish  maqsadida  niqoblangan  vaziyatlar  mavjud  bo‘ladi.  Keltirilgan 

vaziyatlarning  har  biri  yuzasidan  tusmollar  tuzishda  ularga  etarli 

alomatlar  bo‘lishi  va  ular  o‘zaro  bir-birlari  bilan  bog‘liq  bo‘lmog‘i 

lozim. 

4.  Qotillik  yashirin,  guvohlarsiz  sodir  etilganda,  marxumning 

tanasi,  tashqi  ko‘rinishi  bir  muncha  o‘zgargan  (vaqt  o‘tishi,  qurol,  o‘ta 

rahmsizlik  bilan  qilinishi  va  hokazo)  bo‘lib,  tanib  olish  ham  ancha 

qiyinchilik  tug‘diradi.  Murda  tanasidagi  jarohatlarning  xususiyatlari 

qotillik jinoyati sodir bo‘lganligidan darak beradi. Mazkur vaziyatni hal 

etishlikda  birinchi  navbatda  sud-tibbiyot  sohasidagi  mutaxassis 

yordamida  murdaning  yuz  tuzilishi,  jarohatlarga  biroz  tibbiy-jarrohlik 

choralari  qo‘llanilib,  iloji  boricha  tiriklik  holati  sun’iy  tiklanadi, 

kiyimlari tartibga keltiriladi, yuzidagi ortiqcha iflosliklar, qon va boshqa 

moddalardan  tozalanib  so‘ng  tanib  olishga  ko‘rsatiladi.  Marhumning 

shaxsi  aniqlangach,  tusmol  yuritish  bilan  gumon  qilinuvchi  iziga  ham 

tushish mumkin bo‘ladi. Gumon qilinuvchilar ilgari sudlanganlar, spirtli 

va giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar orasidan qidiriladi. 

5.  Qotillik sodir etilgandan so‘ng, ko‘p vaqt o‘tib,  murda chirishi 

---

 

359 

natijasida  marxumning faqat suyak qoldiqlari (skeleti) topiladi. Ba’zida 

marhum 

kiyimining 

ayrim 

bo‘laklari  saqlanib  qoladi,  suyak 

to‘qimalarida  jinoyat  qurolining  izlari,  kesilish,  yanchilish  alomatlari 

saqlanadi. Tergovning dastlabki bosqichida murdaning shaxsi noma’lum 

bo‘ladi,  lekin  marhumning  suyak  qoldiqlari  topilgan  joy,  atrof-muhit, 

suyak to‘qimalaridagi jarohat izlari va boshqa alomatlar qotillik jinoyati 

sodir  bo‘lganidan  darak  beradi.  Bunday  vaziyatda  murdaning  suyak 

qoldiqlari  topilgan  joy  ko‘zdan  kechiriladi,  atrof-sharoitlari  ham 

tekshiriladi,  sud-tibbiyot  sohasidagi  mutaxassis  ishtirokida  taxminan 

jinoyat  sodir  bo‘lgan  vaqti,  o‘lim  yuz  bergandan  bo‘yon  qancha  vaqt 

o‘tganligi,  o‘limga  sabab  bo‘lgan  jarohatlar  va  qanday  qurol  bilan 

etkazilganligi  aniqlanadi.  IIV  axborot  markazi  bo‘limlaridan  bedarak 

yo‘qolgan  shaxslar  haqidagi  ma’lumotlarni  mazkur  shaxsi  noma’lum 

skelet  –  murdadagi  tashqi  tuzilish  (antropologik)  alomatlari  bilan 

qiyoslash  lozim  bo‘ladi.  Dastlabki  tergov  va  tezkor  harakatlaridan 

olingan  natijalar  asosida  jabrlanuvchi,  jinoyatda  gumon  qilinuvchi 

haqida tegishli tusmollar tuzilib, tergov olib boriladi. 

6.  Qotillik  jinoyati  sodir  etilganidan  so‘ng,  jabrlanuvchining 

tanasini  yashirish,  jinoyat  izlarini  yo‘qotish  maqsadida  bo‘laklanadi  va 

har  hil  joylarga  tashlanadi  (berkitiladi).  Murdaning  ayrim  bo‘lagi 

topilishi  natijasida  qo‘zg‘atilgan  jinoyat  ishi  bo‘yicha  mazkur  vaziyatni 

quyidagicha  hal  etish  tavsiya  qilinadi:  topilgan  murda  bo‘lagi  qanday 

holatda,  biror  material,  qog‘oz  yoki  paketga  solinganmi;  o‘rash,  ip, 

kanaf,  bint  va  boshqalar  bilan  bog‘langanlik  usullari;  qotillik  va 

bo‘laklash  qachon  sodir  qilingan,  jinoyat  quroli,  bo‘laklash  usuli; 

tananing  boshqa  qismlari  topilganda  ular  bir  shaxsniki  ekanligi  va 

boshqa holatlar ham aniqlanadi. 

7.  Bedarak  yo‘qolgan  shaxslarning  “jinoyat  qurboni”  degan 

taxmin  asosida  jinoyat  ishi  qo‘zg‘atiladi.  Bedarak  yo‘qolgan  shaxsning 

murdasi topilmagan bo‘lib, u haqiqatda qotillik jinoyati qurbonimi yoki 

o‘z ixtiyori bilan kimlardandir yashirindimi (jinoiy javobgarlikdan, biror 

dushmanidan, hayoti xavf ostida bo‘lganidan va h.k), boshqa hududlarda 

yoki  kasalxonalarda  ismi-sharifini  o‘zgartirib  yashab,  davolanib 

yuribdimi.  Bunday  vaziyatni  hal  etishda  yuqorida  keltirilgan  barcha 

holatlar  yuzasidan  tusmollar  tuzilib,  tekshiriladi.  Murda  topilmagan 

hollarda,  jinoyat  izlari,  bedarak  yo‘qolgan  shaxsga  tegishli  buyumlar 

topilishi  va  qotillik  haqida  etarli  ma’lumotlarning  to‘planishi  “qotillik 

jinoyati  sodir  etilgan”  degan  tusmolga  asoslanadi.  Umuman  tergov  va 

tezkor choralari ana shu asosli tusmolni tekshirishga qaratilishi lozim. 

---

 

360 

8.  YAngi  tug‘ilgan  chaqaloq  bolaning  murdasi  topilishi  asosida 

qo‘zg‘atiladigan  jinoyat  ishlari.  Bunday  vaziyatda  bolani  onaning  o‘zi 

yoki  boshqa  unga  yaqin  bo‘lgan  shaxslar  tomonidan  o‘ldirilgan,  degan 

tusmollar  hosil  bo‘ladi.  Dastlab  bolaning  o‘ldirilish  mexanizmi,  o‘lim 

sababi,  tug‘ilganda  tirik  edimi  yoki  o‘lik  holda  tug‘ildimi,  degan 

masalalar  hal  etiladi.  Tergovning  dastlabki  bosqichida  va  so‘nggi 

bosqichlarida  ham  bolaning  onasi  qidirilmog‘i  lozim,  chunki  tergovda 

hal qilinadigan barcha masalalar va holatlar unga bog‘liq bo‘lib, ishning 

ochilish kaliti ham bolaning onasi hisoblanadi.