Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

E’tibor  qiling!  O’zbekiston  Respublikasi  IIVda  yuritiladigan 

AAQT jumlasiga quyidagi tizimlar kiradi: 

“Tanib  olish”  –  tanilmagan  murdalarni  hisobga  olish  va 

identifikatsiyalash; 

“Xabar qilish” – qidiruv e’lon qilingan shaxslarni hisobga olish; 

“Pasport”  –  qidirilayotgan  shaxslarning  pasportlarini  va 

pasportlarning o‘g‘irlangan blankalarini hisobga olish; 

“Texpasport”  –  avtomototransportning  o‘g‘irlangan  va 

yo‘qotilgan texnik pasportlarini hisobga olish; 

“Avtoqidiruv”  –  olib  qochilgan,  o‘g‘irlangan  va  egasiz 

avtomototransportni hisobga olish; 

“Yuklar” – temir yo‘l va havo transportida o‘g‘irlangan bagaj va 

yuklarni hisobga olish. 

---

 

160 

Ochilmagan  jinoyatlar  sodir  bo‘lgan  joylarda  topilgan  noma’lum 

jinoyatchilarni  va  ichki  ishlar  organlari  tomonidan  hisobga  olingan 

shaxslarni daktiloskopik hisobga olish ikkita kartotekada yuritiladi: 

-  ochilmagan  jinoyatlar  sodir  bo‘lgan  joylardan  olingan  qo‘l 

izlarining fotosuratlari (izlar kartotekasi); 

-  ichki  ishlar  organlarida  hisobga  olingan  shaxslarning 

daktilokartalari (daktilokartotekalar)dan iborat bo‘ladi. 

Hisobga  olish  shahar,  tuman,  yo‘l  ichki  ishlar  organlarining 

mahalliy  ekspert-kriminalistika  bo‘linmalari  tomonidan  olib  boriladi. 

Daktilokartalar  yordamida  hodisa  sodir  bo‘lgan  joyda  kim  iz 

qoldirganini  hamda  ayni  bir  shaxs  hodisaning  turli  joylarida  iz 

qoldirgan-qoldirmaganini aniqlash mumkin. 

Izlar  kartotekasi  ikki  guruhda  bo‘ladi.  Birinchisida  qo‘l 

barmoqlarining  ekspertiza  tomonidan  papillyar  naqsh  tipi  va  turi 

aniqlangan  izlarining  fotosuratlari  turadi.  Mahalliy  bo‘linmalar 

fotosuratlarining  dublikatlari  yuqori  turuvchi  ekspert-kriminalistika 

bo‘linmalariga  yuboriladi.  Ana  shu  izlar  kartotekasi  bo‘yicha  gumon 

qilinuvchilarning daktilokartalari va ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan 

joylarda  yangitdan  to‘ldirilgan  kartalar,  shuningdek,  ichki  ishlar 

organlarida hisobga olingan shaxslarning daktilokartalari tekshiriladi. 

Izlar  kartotekasining  ikkinchi  guruhi  naqshining  tipi  va  turi 

aniqlanmagan  qo‘l  barmoqlarining,  shuningdek,  kaftlar  izlarining 

fotosuratlaridan iborat bo‘ladi. Bu guruhdan muayyan jinoyatlarni sodir 

etishda  gumon  qilingan  shaxslarning  daktilokartalarini  tekshirish  uchun 

foydalaniladi. 

Daktilokartoteka ichki ishlar organida hisobda turgan shaxslarning 

daktilokartalarini  (ular  bo‘yicha  xizmat  ko‘rsatiladigan  hududdagi 

ochilmagan 

jinoyatlar 

sodir 

bo‘lgan  joylardan  olingan  qo‘l 

barmoqlarining  izlari  tekshiriladi)  hamda  jinoyat  qidiruv  xizmatlaridan, 

tergov  bo‘limidan  tushadigan  daktilokartalarni  o‘z  ichiga  oladi.  Bu 

guruhdan  gumon  qilinuvchilarning  daktilokartalarini  tekshirish  uchun 

foydalaniladi. 

Giyohvandlik  vositalarini  va  kuchli  ta’sir  ko‘rsatuvchi  dori 

vositalarini  olish  uchun  qalbaki  doriqog‘ozlarni  (tibbiy  retseptlarni) 

hamda  ularni  qalbakilashtirish  bilan  shug‘ullanuvchi  shaxslarning 

dastxati namunalarini hisobga olish - mahalliy hisobga olish turi bo‘lib, 

IIV, IIB kriminalistika bo‘limlarida yuritiladi. Uni yuritish shakli aralash 

– kartotekalar va kolleksiyalar tariqasida bo‘ladi. Qalbaki doriqog‘ozlar 

kartotekalari  yordamida  bir  nechta  doriqog‘ozning  yagona  manbaini, 

---

 

161 

shuningdek,  muayyan  tayyorlovchilarni  aniqlash  mumkin.  Dastxat 

namunalari kolleksiyasi doriqog‘ozdagi matn muayyan shaxs tomonidan 

yozilganligini  aniqlashda  yordam  beradi.  Tergovchi  o‘zini  qiziqtirgan 

ma’lumotlarni  olish  uchun  surishtiruv  organiga  beriladigan  alohida 

topshiriqnomada 

qalbaki 

doriqog‘oz,  gumon  qilinuvchi  yoki 

ayblanuvchi  qaysi  hisob  bo‘yicha  va  qanday  maqsadda  tekshirilishini 

ko‘rsatishi zarur. 

Buzib  ochish  qurollari  va  asboblar  izlarini  hisobga  olish  ham 

mahalliy  bo‘lib,  ochilmagan  jinoyatlar  sodir  bo‘lgan  joylardan  olingan, 

IIV,  IIB  ekspert-kriminalistika  bo‘linmalarida  turgan  izlar  va  asboblar 

kolleksiyasi tarzida olib boriladi. Bu hisobga olish yordamida bitta qurol 

bir  necha  jinoyatni  sodir  etishda  qo‘llanilganligini  aniqlash  mumkin. 

Kolleksiyada ochilmagan jinoyatlar sodir bo‘lgan joydan topilgan buzib 

ochish qurollari va olingan nusxa (qolip) tariqasidagi izlar turadi. 

Jinoyatlarni  ochish  va  tergov  qilish  jarayonida  topilgan  qurol 

o‘qlari,  gilzalari  va  patronlarini  hisobga  olish  –  bu  markazlashgan-

mahalliy  bo‘lib,  ekspert-kriminalistika  bo‘linmalarida:  markazda  – 

O‘zbekiston Respublikasi IIV EKBda, joylarda – IIV, IIB, TIIB EKBda 

turgan  o‘qgilzotekalar  deb  ataluvchi  kolleksiyalar  tariqasida  olib 

boriladi. 

Markazlashtirilgan  o‘qgilzoteka  jinoyatlar  munosabati  bilan  olib 

qo‘yilgan  soyli  o‘qotar  qurol  izlari  bo‘lgan  o‘qlar,  gilzalar,  patronlar, 

shuningdek,  ichki  ishlar  organlari  foydalanishidagi,  yo‘qotilgan  yoki 

o‘g‘irlangan quroldan tajriba tariqasida otib olingan nazorat gilzalaridan 

jamlanadi. 

Mahalliy  o‘qgilzotekalarga  markazlashtirilgan  o‘qgilzotekaning 

ob’ektlariga ochilgan axborot kartochkalari joylashtiriladi. 

Joylarda  ov  qurollari  patronlarining,  silliq  stvolli  yoki  pnevmatik 

quroldan  otilgan  snaryadlarning  gilzalari,  shuningdek,  ashyoviy  dalil 

sifatida  olib  qo‘yilgan  soyli  o‘qotar  qurol  izlari  bo‘lgan  o‘qlar,  gilzalar 

va patronlar hisobga olinadi. 

Mazkur  hisobga  olish  yordamida  bir  qancha  jinoyatlarni  sodir 

etishda  bitta  nusxadagi  quroldan  foydalanilganligi  aniqlanadi  va 

jinoyatni  sodir  etishda  qo‘llanilgan  qurol  olib  qo‘yilgan,  topib  olingan, 

ixtiyoriy ravishda topshirilgan qurollar orasidan aniqlanadi. 

Hodisa  sodir  bo‘lgan  joydan  olib  qo‘yilgan  o‘qlar,  gilzalar  va 

patronlar  tergovchi  tomonidan  ekspertiza  tayinlash  to‘g‘risidagi  qaror 

bilan  birgalikda,  jinoyat  ochilgani  yoki  ochilmaganligidan  qat’i  nazar, 

hududiy  ekspert  muassasasiga  topshiriladi.  Ekspertiza  o‘tkazilganidan 

---

 

162 

keyin  ob’ektlar  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV  EKB  o‘qgilzotekasiga 

tekshirish va vaqtincha saqlash uchun yuboriladi.  

SHuningdek,  davlat  muassasalarida,  jamoat  tashkilotlarida  yoki 

ayrim fuqarolarda g‘ayriqonuniy saqlangan olib qo‘yilgan yoki ixtiyoriy 

ravishda  topshirilgan  soyli  o‘qotar  qurollar:  revolverlar,  pistoletlar, 

avtomatlar, karabinlar, kichik kalibrli va jangovar qirqma vintovkalar va 

karabinlar,  yasama  soyli  qurollar  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV  EKB 

o‘qgilzatekasi  tekshiruvidan  o‘tkazilishi  kerak.  Ular  tergovchi 

tomonidan  mahalliy  ekspert  bo‘linmasiga  yuboriladi.  Jinoyatni  sodir 

etishda  muayyan  nusxadagi  tekshirilayotgan  qurol  qo‘llanilganligi 

aniqlangan taqdirda, tergovchi ekspertiza o‘tkaziladigan joy to‘g‘risidagi 

masalani hal qiladi. 

Qalbaki  qog‘oz  pullarni  hisobga  olish  ham  markazlashtirilgan-

mahalliy  bo‘lib,  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV  EKBda  olib  boriladi. 

Uning yordamida qalbaki tanga va qog‘oz pullarning tayyorlanish usuli 

va  texnologiyasi  bo‘yicha  kelib  chiqishi  umumiy  ekanligi  aniqlanadi, 

shuningdek, ularni tayyorlash bilan shug‘ullangan shaxslar fosh etiladi. 

Bitta  to‘p  qalbaki  pullarning  old  va  orqa  tomonlari  fotosuratlari 

bo‘lgan  hisobga  olish  kartochkalaridan,  ikkinchisi  asl  holidagi 

namunalar kolleksiyasidan iborat bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi IIV 

EKBda  qalbaki  pul  belgilarining  turli  kartotekalari  mavjud.  Bular: 

poligrafiya usulida yoki texnik vositalar yordamida tayyorlangan qog‘oz 

pullar; rasmi chizib yasalgan pullar; chet el valyutasi va metall tangalar. 

Poligrafiya usulida tayyorlangan qalbaki hujjatlarni hisobga olish – 

markazlashtirilgan  bo‘lib,  O‘zbekiston  Respublikasi  IIV  EKBda  olib 

boriladi.  Bu  hisobga  olish  yordamida  bosma  ish  qog‘ozlari  (blankalari) 

bitta  klishedan,  matbaa  harflari  termasidan  foydalanib,  tayyorlangan 

qalbaki  hujjatlarning  kelib  chiqishi  umumiyligi,  shuningdek,  ularni 

tayyorlash bilan shug‘ullangan shaxslar aniqlanadi. 

Hisobda  qalbaki  hujjatlarning  fotonusxalari  kartotekasi  va  bosma 

ish  qog‘ozlarining  kolleksiyasi  mavjud  bo‘ladi.  Hisobga  olish 

to‘plamasida  uchta  bo‘lim  bor,  bular:  oliy  va  o‘rta  maxsus  o‘quv 

yurtlarini  tamomlaganlik  to‘g‘risidagi  diplomlar  va  diplomlarning 

blankalari,  haydovchilik  guvohnomalari  va  ularning  blankalari,  boshqa 

hujjatlar. 

Haqiqiyligi  shubha  tug‘dirgan  hujjat  tergovchi  tomonidan 

ekspertiza  o‘tkazish  uchun  mahalliy  ekspert  bo‘linmalariga  yuboriladi, 

shundan so‘ng  uning asl nusxasi yoki fotonusxasi, ekspert xulosasining 

nusxasi, axborot kartochkasi Respublika IIV EKBga yuboriladi. 

---

 

163 

Kriminalistik  ma’lumot  tariqasidagi  kolleksiyalar  majburiy, 

tavsiya qilinadigan va fakultativ (ixtiyoriy) turlarga bo‘linadi. 

Majburiy  –buzib  ochish  quroli  sifatida  foydalaniladigan  asboblar 

va  boshqa  narsalarning;  poyabzal  tagcharmi  va  ustki  qismi 

tasvirlarining;  faralar  nur  tarqatgichlari-ning;  avtomototransport  lak-

bo‘yoq  qoplamalarining;  avtomototransport  shinalari  protektorlari 

izlarining kolleksiyalaridir. 

Tavsiya  qilinadigan  –  chet  elda  ishlab  chiqarilgan  plombalarning; 

metallni  termik  kesish  apparatlarini  qo‘llanish  izlarining;  qulflarning; 

muhrlar  va  shtamplar  bosilgan  izlari  (bosma  nusxalari)ning;  tolali 

materiallarning; 

hayvonlar 

junlarining; 

yonilg‘i-moylash 

materiallarining; 

xonaki 

usulda 

tayyorlangan 

giyohvandlik 

moddalarining va eng ko‘p tarqalgan kuchli ta’sir qiluvchi farmatsevtik 

dorilarning kolleksiyalaridir. 

Fakultativ – bular sovuq qurol, porox va portlovchi moddalarning; 

engil  avtomobillar  va  mototsikllar  dvigatellarida  tartib  raqamlari 

tushirilgan  puansonlar  izlarining;  yopishtiruvchi  moddalarning;  yozuv 

materiallarining,  qog‘ozlarning  (bosmaxona,  mashinkada  yozuv  va 

ro‘zg‘or qog‘ozlarining) kolleksiyalaridir. 

IIV 

ekspert-kriminalistika 

bo‘limlarida 

barcha 

turdagi 

kolleksiyalar  vujudga  keltiriladi;  shahar  (tuman)  organlarining  ekspert-

kriminalistika guruhlarida tavsiya qilinadigan va fakultativ kolleksiyalar 

vujudga keltirilishi mumkin. 

Kriminalistik  ma’lumot  tariqasidagi  kolleksiyalar  ob’ektlarni  asl 

holida,  shuningdek,  ularning  tasvirlarini:  fotosuratlari,  videotasvirlari, 

nusxa olingan qoliplari, ta’rif-tavsifini o‘z ichiga olishi mumkin. 

Buzib  ochish  qurollari  sifatida  foydalaniladigan  asboblar  va 

boshqa  narsalar  kolleksiyalari  sanoat  usulida  tayyorlangan  narsalarning 

xossalari,  shakli,  o‘lchamlari  va  boshqa  alomatlari  to‘g‘risidagi 

ma’lumotlarni  o‘z  ichiga  oladi.  Kolleksiyalar  fondi  jinoyatlarni  fosh 

etish  amaliyotini  tahlil  etish,  trasologiya  ekspertizalari,  shuningdek, 

xizmat ko‘rsatiladigan hududdagi korxonalar va savdoga keltirilayotgan 

buyumlar turlarini o‘rganish asosida belgilanadi. 

Poyabzal  tagcharmi  va  ustki  qismi  tasvirlarining  ma’lumot 

tariqasidagi  kolleksiyasida 

muayyan  artikul,  fason, 

modeldagi 

tagcharmlar va poyabzallarning hodisa sodir bo‘lgan joyda iz qoldirgan 

poyabzal  qaysi  guruhga  mansubligini  aniqlash  uchun  mo‘ljallangan 

rasmlari turadi. Poyabzallar tagcharmi va ustki qismi tasvirlarini hamda 

---

 

164 

ular  haqidagi  ma’lumotlarni  ma’lumotnoma  nashrlardan,  kataloglardan, 

savdo korxonalaridan va ekspertiza amaliyotidan olinadi. 

Metallni 

qirqish 

namunalarining 

ma’lumot 

tariqasidagi 

kolleksiyasi  metallni  termik  va  mexanik  usulda  qirqish  uchun 

qo‘llaniladigan, seyflar va boshqa metall to‘siqlarni buzib ochish uchun 

foydalaniladigan  apparatlar  turini,  qirqish  vaqtini  va  jinoyatchining  ana 

shu  apparatlardan  foydalana  olish  darajasini  aniqlash  uchun 

mo‘ljallangandir. 

Tolali  materiallarning  ma’lumot  tariqasidagi  kolleksiyasi  kelib 

chiqishi hayvonotga, o‘simlikka oid va kimyoviy tolalar, gazlamalar va 

sun’iy mo‘yna namunalari. Mikroob’ektlar bilan ishlashda foydalaniladi. 

YOnilg‘i-moylash 

materiallarining 

ma’lumot 

tariqasidagi 

kolleksiyasi  neftni  qayta  ishlovchi,  sanoat,  savdo  korxonalaridan 

olingan,  ekspertizaga  kelib  tushadigan  asl  holidagi  namunalardan 

to‘planadi.  Asl  holidagi  namunalardan  olingan  spektrlar  va 

xromatogrammalar atlasi tuzib boriladi. Kolleksiyadan tekshirish uchun 

olib  kelingan  yonilg‘i-moylash  materiallari  tarkibini  aniqlashda 

foydalaniladi. 

Giyohvandlik  vositalari  va  kuchli  ta’sir  etuvchi  moddalar 

kolleksiyasi  asl  holidagi  namunalarni  va  ulardan  olingan  spektrlar 

atlasini  o‘z  ichiga  oladi.  Tekshirish  uchun  keltiriladigan  notanish 

giyohvandlik  vositalarini  va  kuchli  ta’sir  qiluvchi  moddalar  tarkibini 

tezkor aniqlash uchun mo‘ljallangan. 

SHu  tariqa,  kriminalistik  ma’lumot  tariqasidagi  kolleksiyalar 

ma’lumotlar  banklari  vazifasini  bajaradi.  Ular  yordamida  ko‘rsatib 

o‘tilgan  ma’lumotlarni  olish  mumkin  bo‘ladi.  Ulardan  ekspress 

tekshiruvlarni  o‘tkazish,  ekspertizalarni  bajarish,  tezkor  tahlil  qilish 

uchun  foydalaniladi.  Ma’lumot  tariqasidagi  kolleksiyalar  ayrim 

to‘plarining  videonusxalari  tezkor  amaliyotda  foydalanish  uchun 

ko‘chma kriminalistika laboratoriyalariga joylashtiriladi va hodisa sodir 

bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish paytida foydalaniladi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

165