Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Ma’lumot uchun! Tekshiriluvchi hujjatni qiya tushgan yorug‘likda 

kuzatish,  yorug‘lik  nurlari  90  gradus  berilganda  ko‘rinmaydigan  yoki 

qisman  ko‘rinmaydigan  belgilar  aniq  bo‘lishini  ta’minlaydi.  Yorug‘lik 

manbai sifatida maxsus nur chiqaruvchi yoritqich ON-19 ishlatiladi. 

Yozuvlari  o‘chirilgan,  zararlangan  hujjatlarni  yorug‘lik  manbaiga 

to‘g‘ri o‘rnatib kuzatilsa., yorug‘lik nurlarining qog‘oz qatlamidan singib 

o‘tish darajasi har xil bo‘ladi. Bunday sharoitda soxta pul, qimmatbaho 

qog‘oz - hujjatlar ham o‘tuvchan nurlarda kuzatilganda hujjatning ichki 

qatlami holatlari to‘la va aniq ko‘rinadi. Bu holatni mustahkamlash usuli 

o‘tuvchan  yorug‘lik  nurlarida  fotosuratga  tushirishdir.  Suratga  tushirish 

uchun  maxsus  yorug‘lik  manbai  FMN-2,  MRKA,  ULARUS 

moslamalariga  o‘rnatiladi.  Tekshirish  va  suratga  olish  ishlari  esa 

qorong‘ilashtirilgan binoda amalga oshiriladi. 

---

 

135 

lyuminessensiya deb ataladi. Hujjatning bir xildagi bir vaqtda yoritilgan 

matni  va  keyinchalik  kiritilgan  o‘zgarishlar  infraqizil  nur  ta’siri 

natijasida o‘ziga xos bo‘lgan aks yorug‘lik nurlarni chiqaradi va ko‘zga 

ko‘rinmaydigan mayda zarrachalarini ham ko‘rinarli qiladi. 

Namli  nusxa  ko‘chiruv  usuli  pasta  bilan  yozilgan  matnlardagi 

o‘zgarishlarni,  bo‘yoqning  rangi,  tarkibini  aniqlashda  fotoqog‘ozning 

emulsiya  (jelatin)  qatlamini  namlab  yozuvlarni  unga  ko‘chirishda 

qo‘llaniladi.  Qalbakilashtirilgan  hujjatlarni  tekshirishda  absorbsion  - 

lyuminessent  usuli  ham  qo‘llaniladi.  Bu  usul  yordamida  hujjatdagi 

yozuvlarning  bir-biri  bilan  kesishib  o‘tgan  joylarida  (masalan,  imzo 

bilan  boshqa  yozuv  birining  ustidan  ikkinchisi  yozilgan  hollarda) 

qaysilari avval yozilganligini aniqlash zaruratini hal qiladi. 

Ultrabinafsha  nurlarning  ko‘rinarli  spektrosnusxa  usuli  yozuv 

vositasining turi, rangsiz moddalarning sifati, yopishtirish vositalarining 

sifati,  turini  aniqlashda  qo‘llaniladi.  Tekshiriluvchi  moddaning  asosiy 

xususiyati  spektrofotometriya  tahlili  asosida  tuziladigan  chizmalardir, 

ya’ni har bir moddaning spektr nurini o‘ziga singdirish qobiliyati har xil 

bo‘lganligi sababli spektr grafigi ham shunga tegishli ravishda aks etadi. 

Infraqizil  spektrosnusxa  usuli  ham  yuqorida  ko‘rsatilgan 

vazifalarni  bajarish  va  taqqoslab  tekshirish  uchun  qo‘llaniladi.  YOzish 

vositalarining  xususiyatlarini  qog‘oz,  kley  va  boshqa  materiallarni 

tekshirishda  kimyoviy  tomchilar  reaksiyasini  ta’sir  ettirish  usulini 

qo‘llaydi. 

Turli  moddalar  va  hujjatning  materialini  tekshirishda  yupqa 

qatlamli  xromotografiya  uslubi  qo‘llaniladi.  SHuni  ta’kidlab  o‘tish 

joizki,  mustaqillik  yillari  davomida  Adliya  vazirligi  qoshidagi 

kriminalistik  tadqiqotlar  Markazining  hujjatlarni  tekshirish  bo‘limi 

xodimlari ilmiy tadqiqotlarini yangi texnik jihozlar qo‘llash va tekshiruv 

uslublarini  mukammallashtirishga  sezilarli  hissa  qo‘shdilar.  SHu  bilan 

birga bo‘lim oxirgi yillarda bir muncha texnik jihozlar bilan yangilanib, 

tekshiruvlar ana shu texnologiya asosida o‘tkazilmoqda. 

Ekspertiza  amaliyoti  davomida  kompyuterlashtirish  va  ilmiy 

texnik  rivojlanish  munosabati  bilan  hujjatlarni  texnika  usulida  olib 

boriladigan  tekshiruvlari  yangi  mukammal  asbob  uskunalar  yordamida 

o‘tkazilmoqda.  Jumladan,  hujjatlarni  tekshirishga  moslangan  DVS-

Portable  videoskaneri,  “VSC-2000”  videospektral  komporatori  rangsiz 

yozuvlarning  botiq  izlari  asosida  tiklash  uchun  mo‘ljallangan.  “ESDA” 

apparati,  “Leica  DMC”  mikroskopi,  “Foram-685”  Romanovskiy 

---

 

136 

spektrografigi.  “CYM-2000”  ixcham  vidomikroskopi  va  boshqalar 

ishlatilmoqda.