Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 

Kriminalistik muallifshunoslik tekshiruvi 

 

Hujjat  matnlarining  muallifini  aniqlash  masalasi  kriminalistik 

muallifshunoslik  tekshiruvi  vakolatiga  tegishli  bo‘lib,  xatshunoslik 

ekspertizasini  o‘tkazishda  uning  mazmuniga  tegishli  bo‘lgan  sifat 

belgilari og‘zaki nutq xususiyatlarini tadqiq etish asosida shakllanadi. 

Dastxatni  aynan  yozgan  shaxs  aniqlansa-da  nutq,  uning  mazmuni 

ikkinchi  shaxsga  tegishli  bo‘ladi,  ya’ni  biri  aytib  turadi,  ikkinchisi  esa 

yozadi. 

Sud  va  tergov  amaliyotida  shaxsi  noma’lum  (anonim)  xatlar, 

muallifi  noma’lum  bo‘lgan  adabiy  va  ilmiy  asarlar  (bunga  qo‘lda 

yozilgan  matnlar  bilan  birga  pechatlash  vositasida  bajarilgan  hujjatlar 

ham kiradi) ning muallifini aniqlashga zarurat tug‘iladi.  

Ba’zida  jinoyatchi  o‘z  maqsadini  amalga  oshirish  uchun 

jabrlanuvchiga  zo‘rlik  yoki  tahdid  ishlatib,  ma’lum  mazmundagi  xatni 

yozishga  uni  majburlaydi,  matnning  mazmunini  aytib  (diktovka  qilib) 

turadi. Bu holda xatni bajaruvchi shaxsning qo‘lyozmasidagi umumiy va 

xususiy  belgilar  uning  dastxatini  aks  ettirsa-da,  matnning  mazmuni 

undagi  og‘zaki  nutq  belgilarini  aks  etishi  hujjatning  muallifi  boshqa 

ekanidan xabar beradi. 

Xatdagi  og‘zaki  nutq  belgilari  muallifning  umumiy  saviyasini 

belgilaydi.  Bularga  nutqning  xususiyati,  so‘z  boyligi  darajasi,  so‘zlarni 

---

 

122 

o‘z o‘rnida ishlatilishi, jumla tuzilishi, so‘zlashuvda saqlangan sheva va 

xorij so‘zlar-iboralarni qo‘llash, grammatik, orfografik, leksik va boshqa 

xususiyatlar kiradi. 

Hujjatlarning  matn-mazmunini  tekshirish  masalasiga  kriminalistik 

xatshunoslik  sohasidagi  mutaxassislar  bilan  bir  qatorda  tilshunoslar, 

filologlar  va  tekshiriluvchi  matnning  mazmuniga  oid  tegishli 

mutaxassislar jalb etiladi va ularning hamkorligida hal etiladi. 

Muallifshunoslik 

ekspertiza 

tekshiruvining 

asosini 

inson 

so‘zlashuv  nutqining  shakllanishi,  ma’lum  bilimlar  tizimi  asosida 

rivojlanishi, 

mukammallashishi 

va 

insonning 

individual 

nutq 

xususiyatlarining xatda aks etish qonuniyatlari tashkil qiladi. 

Kriminalistika 

muallifshunoslik 

matnni 

identifikatsiya 

nazariyasini, lingvistika, psixologiya, sotsial lingvistika, psixolingvistika 

bilimlarining  ayrim  nazariy  holatlari  bilan  bog‘liq  ravishda  tahlil  etib, 

muallifni aniqlash vazifasini bajaradi. 

 

Kriminalistik  muallifshunoslik  ekspertiza  ob’ektlari  qatoriga  turli 

hujjatlarning  qo‘lyozma,  shuningdek,  pechatlash  vositasida  bajarilgan 

matnlar,  ko‘paytirilgan  poligrafiya  mahsulotlari  kiradi.  Matn  so‘z 

birikmalari  va  jumlalari  yig‘indisidan  iborat  bo‘lib,  ma’lum  ma’no-

mazmunni ifoda qilmog‘i zarur. 

  

Muallifshunoslik  ekspertizasini  o‘tkazish  uchun  xatshunoslik 

tekshiruviga  o‘xshash  taqqoslash  uchun  xat  namunalari  zarur  bo‘ladi. 

Xat  namunalari  muallifi  noma’lum  jinoyat  ishiga  aloqasi  bo‘lgan,