Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

Dastlabki tergov harakatlari 
Jinoyat ustida qo‘lga olish va tintuv o‘tkazish bayonnomalari 
dastlabki dalil tarzida bo‘lib, muayyan bir shaxsda giyohvandlik 
vositalari topilganligini bildiradi, xolos. Bunday vaziyat versiya tuzishda 
sodir etilgan jinoyat usuli va tezkor-qidiruv ishlari natijalariga oid 
ma’lumotlarga alohida ahamiyat berishni talab etadi. 

---

535 
Gumon qilingan shaxsning turmush tarzi, jinoyat sodir etish 
usullari, uning kimlar bilan uchrashganligi va qaysi marshrut bo‘yicha 
safar qilganligi versiya tuzish uchun boshlang‘ich material bo‘lib xizmat 
qiladi. 
Eng tipik versiyani quyidagi ko‘rinishda taklif etish mumkin. 
Giyohvandlik vositalarni qo‘lga olishda:a) qo‘lga olingan shaxs 
giyohvandlik vositasi yoki psixotropik moddalarni olib-sotarga ulgurji 
pullaydi, savdogar esa uni chakana narxda sotadi; b) qo‘lga olingan 
shaxs faqat olib-sotar tomonidan yollangan shaxs; v) qo‘lga olingan 
shaxs giyohvandlik vositalar o‘g‘risi; g) qo‘lga olingan tasodifiy unga 
yukni eltib berish topishirilgan, u nimani olib ketayotganligini bilmaydi; 
d) qo‘lga olingan shaxs – giyohvand, u giyohvandlik vositasini o‘zi 
iste’mol qilish uchun o‘g‘irlab olgan yoki tayyorlagan; e) qo‘lga olingan 
shaxs giyohvandlik vositasini dorixonadan yoki davolash muassasasidan 
o‘g‘irlab olgan. 
Giyohvandlik vositasini sotayotganda qo‘lga olinganda: a)sotuvchi 
ikkinchi darajali shaxs bo‘lib, unga giyohvandlik vositasini sotish 
vazifasi yuklatilgan; b) sotuvchi giyohvandlik vositalarini o‘g‘irlab 
olgan; v) sotuvchi afyun va nasha bilan savdo qiladi, bu xil moddalarni 
ko‘tarasiga sotadi, undan chakana savdo bilan shug‘ullanuvchilar xarid 
qiladi; g)sotuvchi giyohvandlik vositalarni uni etishtiradigan yoki 
tayyorlaydigan joydan oladi; d) sotuvchi o‘ziga o‘xshash olib-sotar va 
eltib beruvchi bilan hamkorlik qiladi; e) xaridor narkotik moddani o‘zi 
iste’mol qiladi; j) xaridor narkotik moddalar bilan savdo qiladi, 
ko‘tarasiga sotib oladi va joylarga olib borib maydalab pullaydi; z) 
xaridor bangixona egasi, giyohvandlik vositasi yoki psixotrop 
moddalarni bangilar iste’mol qilishi uchun oladi; i) xaridor giyohvandlik 
vositalarni maydalab sotish uchun oladi; k) xaridor- giyohvand shaxs, 
ayni vaqtda o‘z xarajatlarini qoplash uchun giyohvandlik vositani 
maydalab sotadi. 
Olg‘a surilgan versiyalarni tekshirish turli tergov harakatlari, 
ayniqsa tintuv o‘tkazish, so‘roq qilish, ekspertiza tayinlash orqali amalga 
oshiriladi. 
Tergov versiyalarni maqsadga muvofiq tekshirish uchun tergov 
ishlarini yaxshi rejalashtirish zarur. U murakkab guruhli ishlarni tergov 
qilishda juda muhim hisoblanadi, bunda turli shahar va tumanlarda 
tergov harakatlari o‘tkaziladi.
Guruhlar tomonidan sodir etilgan ko‘p epizodli jinoyat ishlarini 
tergov qilishda yangidan-yangi holatlar ochiladi. SHunga muvofiq yangi 

---

536 
versiyalar vujudga keladi, natijada tergov rejasi o‘zgaradi, yangi 
harakatlar bilan to‘ldiriladi. 
Niqoblangan guruhli giyohvandfurushlar tomonidan sodir etilgan 
jinoyatni tergov qilishda IIOning tezkor hodimlari bilan hamkorlikda ish 
yuritish lozim. SHuning uchun alohida qidiruv va tergov harakatlarini 
amalga oshirish to‘g‘risida surishtiruv organlariga topshiriq berish 
nazarda tutilishi kerak. Qoidaga ko‘ra biror joyga borishni ham 
rejalashtirish lozim, chunki ko‘rilayotgan jinoyat ishlari boshqa shahar, 
tuman va mamlakatlarda yurgan jinoyat guruhi a’zolari aniqlanishini 
talab etadi. 
Mazkur toifaga oid ishlar yuzasidan tintuv o‘tkazishning o‘ziga 
xos tomonlari muayyan vaziyatlarga ko‘ra amalga oshiriladi. 
Giyohvandlik vosita, psixotrop modda yoki prokursorni tegishli 
ruxsatnomasiz oz miqdorda bo‘lsa ham saqlash jinoyat hisoblanadi. Bu 
haqda jinoyatchi bilgani uchun uni saqlash usullarini o‘ylab topadi, 
aniqlash qiyin joylarni tanlaydi. Jinoyat ishtirokchilari ko‘p hollarda 
qarindosh va yaqin munosabatdagi shaxslar bo‘lib chiqadi. Ular 
giyohvandlik vositalarni turli vaqtlarda turli xonadonlarda saqlaydilar. 
Qishloq joylarda ko‘knori o‘simliklari etishtiradiganlar tomonidan 
tayyorlangan mahsulotlarni yashirish imkoniyatlari katta bo‘ladi. 
Jinoyatchilar 
javobgarlikdan 
qochish 
maqsadida 
qo‘llaniladigan 
usullardan biri – ularning transportda jo‘natayotgan buyumlari ichidan, 
hovlidagi 
qurilmalardan 
va 
tomorqa 
uchastkalaridan 
topilgan 
giyohvandlik moddalari xaqida hech narsa bilmasliklari haqida vaj 
qilishdir. Bunday holatni gumon qilingan shaxs bo‘yniga qo‘yish ancha 
qiyin kechadi. Giyohvandlik moddalarni saqlab qo‘yadigan, eltib 
beradigan, 
olib-sotadigan, 
vositachilik 
qiladiganlar 
to‘g‘risidagi 
ma’lumotlarni tezkor-qidiruv yo‘li bilan bilsa bo‘ladi.
Tintuv o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rishda guruh ishtirokchilari 
to‘g‘risida tegishli ma’lumotlarga ega bo‘lish kerak, shunda tintuv 
natijalari belgilangan versiyani tekshirish imkoniyatini beradi. YAngi 
versiyalar paydo bo‘ladi, oldingisiga tuzatishlar kiritiladi. Gumon 
qilinganlar uyidan giyohvandlik vosita yoki uning izlari topilgan 
taqdirda faraz qilish mumkinki, mazkur shaxs jinoyatdan tushgan 
daromadning juda oz qisminigina oladi. 
Tintuv vaqtida turli o‘ramdagi tarozilar, giyohvand vositalar izlari, 
qoldiqlari topilgan bo‘lsa, bu shaxs giyohvandlik vositalari tayyorlovchi 
yoki vositachi bo‘lishi ehtimol. Jinoyatning tashkilotchisi qilinganda 

---

537 
uning boshqalar bilan aloqasini ko‘rsatadigan hujjatlarga ko‘proq 
ahamiyat berish lozim. 
Tintuv o‘tkazishning asosiy vazifasi giyohvandlik vositalari va 
boshqa ashyoviy dalillarni topishdan iborat. Giyohvandlik vositalarini 
o‘lchash, qadoqlash uchun ishlatiladigan tarozilar; giyohvand vosita 
olinadigan o‘simlik qoldiqlari; nasha tayyorlashda foydalaniladigan 
elak, xaltachalar, presslar, shprits, maxsus naychalar; jinoyat yo‘li bilan 
topilgan pullar va qimmatli buyumlar; qalbaki retseptlar va h.k. Jinoyat 
ishtirokchilarining yozishmalarini, pochta vositasida o‘tkazilgan pul 
hisob-kitoblarini o‘rganish muhim ahamiyatga ega. SHuning uchun 
pochta-telegraf muassasalarida korrespondensiyalarni kuzatish zarurati 
paydo bo‘ladi.
Tintuv vaqtida topilgan hujjatlar jinoyatchilarning niqoblangan 
aloqalarini aniqlash imkoniyatini beradi. Bunday xujjatlarga xat, 
telegramma, pul perevodlari, posilkalarga tegishli ma’lumotnoma, 
yodnomalar, bloknotdagi turli yozuvlar, saqlash kamerasi kvitansiyasi, 
shaharlararo va xalqaro so‘zlashuvlar to‘g‘risida kvitansiyalar, 
mehmonxona hisob-kitob qog‘ozlari, samolyot, temir yo‘l, avtobus, 
tramvay biletlari kabilar kiradi. 
Topilgan yozishmalar sinchklovlik bilan o‘rganilishi lozim. Tajriba 
ko‘rsatadiki, bunday yozishmalar sirli ma’nolarga ega bo‘ladi, ularda 
jinoyatni niqoblash maqsadida shifrlangan usuldan foydalanadilar, 
jargon so‘zlarni ishlatadilar. Giyohvandlik vositalari saqlanadigan 
yashirin joyni aniqlash alohida mahorat va sinchkovlik talab qiladi. 
Ularni ba’zan turli oziq-ovqat mahsulotlari solingan idishlarda 
saqlaydilar, ustiga yog‘, smetana, moy quyadilar, krupa, un kabilar 
soladilar. 
Devorlarda, 
deraza 
tagida, 
mebellarda, 
bolalar 
qo‘g‘irchrqlarida yashiradilar, shuningdek xo‘jalik qurilishlari, tomorqa 
uchastkalari, havlilarda, uchoq atrofida, molxonalarda yashirin joy 
tayyorlaydilar. Tintuvda o‘rgatilgan itlardan foydalanish maqsadga 
muvofiq.
Tintuv natijalari bayonnomada o‘z ifodasini topishi kerak. 
Yashirin joy topilganda uni tasvirlab ko‘rsatish va suratini olish lozim. 
Turli 
joydan 
topilgangiyohvandlik 
vositalari 
alohida-alohida 
joylashtirilishi va ekspertizaga topshirilishilozim. Ekspertiza ularning 
tarkibi, tozalik va namlik darajasini aniq belgilab beradi. 
 
Hodisa ro‘y bergan joyni ko‘zdan kechirish, odatda, giyohvand 
vositalarini 
dorixona, 
davolash 
muassasalari, 
farmatsevtika 

---

538 
korxonalarida o‘g‘irlik sodir etilganda va bunday ob’ektlarda 
bosqinchilik yuz berganda amalga oshiriladi.
Giyohvand vositalar saqlangan joyni sinchiklab ko‘zdan kechirish, 
jinoyatchining qo‘l, oyoq izlarini aniqlashga e’tiborni qaratish lozim. 
Giyohvand vositalar joylangan idish va u saqlanadigan joyni ochishda 
ishlatilgan qurollarni ham tekshirish talab etiladi. Hodisa ro‘y bergan 
joydagi izlarni foto suratga olinishi va bayonnomada aniq-ravshan 
ko‘rsatilishi lozim. 
Ko‘knori etishtiradigan joy aniqlanganda, ularda qancha mahsulot 
etishtirilishi, qancha hosil olinishi mumkinligi, maydonning sxemasi, 
hajmi va ekinlarning barchasi yo‘qotilganligi, bir necha tun namuna 
olingani bayonnomada ko‘rsatilishi lozim.
Ko‘knori qaysi ekinlar orasida ekilganligi, tekshirish vaqtida 
ekinlar qanday holatda bo‘lganligi, pishgan, pishmagan, yig‘ishtirib 
olingan, bir qismi yig‘ishtirib olingan, odam izi, hayvon va transport 
vositasi 
izlari 
hisobga 
olinadi. 
Bunday 
tadbirlarda 
agronom 
mutaxassislarni jalb etish lozim. 
 
Giyohvand vositalar tayyorlanadigan, qayta ishlanadigan yoxud 
iste’mol qilinadigan xonani ko‘zdan kechirishda turli moslamalarga, 
xom ashyolarga hamda idishdagi izlarga e’tibor berish zarur. SHisha va 
metall idishlarda aniqlangan giyohvand vosita va qo‘l izlari eng asosli 
ashyoviy dalil hisoblanadi. 
Gumon qilinganlarni jinoyat ustida qo‘lga olishda guvoh 
bo‘lganlar asosan ushbu vaziyat bilan bog‘liq shaxs hisoblanadilar. Bu 
guvohlarni so‘roq qilish zarur, chunki qo‘lga olingan jinoyatchi uni fosh 
qiladigan predmetlar meniki emas, deb tonishi hech gap emas. 
Agar jinoyatchi giyohvand vositalarni olib ketayotganda qo‘lga 
olinsa, avtobus va trolleybus yoki boshqa transport vositalariga qaerda 
o‘tirgani, qanday odamlar uni kuzatgani, uning qo‘lida nima bor 
ekanligini aniqlash zarur. Bu savollarga yo‘lda hamroh bo‘lganlar, 
avtotransport haydovchilari, avtobus konduktorlari va kassirlari javob 
berishlari mumkin. 
YUk saqlanadigan joy xodimi so‘roq qilinganda saqlashga 
qo‘yilgan yukning hidiga urg‘u beriladi. Ammo jinoyatchilar bu holatni 
oldindan bilib, hidini niqoblashi mumkin (qalampir, atir kabilardan 
foydalanadilar).
Olib-sotarlar 
ko‘p hollarda transportning taksi turidan 
foydalanadilar. Taksi haydovchilar mijozini qaysi manzilga etkazib 

---

539 
qo‘ygani va kimlar bilan uchrashgani to‘g‘risida ma’lumot berishi 
mumkin.
Qarindosh-urug‘lari, 
tanish-bilishlari, 
qo‘ni-qo‘shnilaridan 
ayblanuvchining hayot tarzi, hamtavoqlari, uchrashuvlari va safarlari 
to‘g‘risida so‘rash kerak. Guvohlarni so‘roq qilish jinoyatchi qo‘lga 
olingandan keyin darhol o‘tkazilishi maqsadga muvofiq. Aks holda ular 
o‘zaro til biriktirib, yolg‘on ko‘rsatuv berishga kelishib olishlari 
mumkin.
Giyohvandlar orasidan guvoh qidirish lozim, ular mazkur ish 
yuzasidan ko‘rsatuv berishlari mumkin. O‘zining yomon holatga tushib 
qolganligini anglab etgan va davolanishga intilayotgan shaxslar odatda 
giyohvand vositalarni tarqatayotganlarni ayblaydilar va to‘g‘ri ko‘rsatuv 
berishga moyil bo‘ladilar. 
Hali giyohvand darajasiga etib ulgirmagan va uni qabul qilaverish 
nimalarga olib borishini yaxshi tushunib yetmagan shaxslarga bu 
qilmish yaxshi oqibatga olib bormasligini, agar bu zahri-qotilni iste’mol 
qilishni to‘xtatmasa, nimalarga duchor bo‘lishini tushuntirish foydadan 
xoli emas. Bu suhbatga shifokor va ruhshunoslarni ham jalb etish kerak. 
Surunkali giyohvand shaxslar davolanishni xayoliga ham 
keltirmaydi, o‘z xatti-harakatlarini tanqidiy ko‘z bilan ko‘rmaydi, ular 
tanazzulga yuz tutgan shaxslardir. Bunday shaxslardan haqiqiy 
ma’lumotlarni olish ancha qiyin kechadi. 
Giyohvandguvoh 
abstinensiyaga 
tushgan 
vaqtda 
olingan 
ma’lumotlarga baho berishda ehtiyot bo‘lish kerak.Giyohvand 
ayblanuvchi manfaatini yoqlab, shantaj qilishgacha borishi, xatto 
jinoyatga qo‘l urushi, o‘zi bergan ko‘rsatuvlardan tonishi ham mumkin. 
SHuning uchun ham u ko‘rsatuvlarni qayta-qayta tekshirib ko‘rish, 
boshqa manbalar bilan solishtirish maqsadga muvofiq. 
Giyohvand vositalarni saqlovchilarga bu xildagi xatti-harakatning 
yomon oqibatlarga olib kelishini tushuntirganda guruh tashkilotchisini 
qo‘lga olish muhimligini uqtirish samarali natijalar beradi. Agar gumon 
qilingan unga saqlash uchun berilgan narsa nima ekanligini bilmagan 
edim, deb ko‘rsatuv bersa, uning bu ko‘rsatuvlarini yig‘ilgan 
ma’lumotlar bilan solishtirib ko‘rish zarur.
Jinoyatning tashkilotchilari va asosiy ishtirokchilarini so‘roq 
qilishda tintuv vaqtida topilgan dalillar, guvohlar ko‘rsatuvlari, ekspert 
xulosalaridan mohirona foydalanilmasa, so‘roq yaxshi natija bermaydi.

---

540 
Nihoyat, giyohvandlik vositalari va psixotropik moddalar bilan 
bog‘liq har bir jinoyat ishi bo‘yicha bu xil jinoyatlarning oldini olish eng 
zarur vazifadir.