Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
6-rasm. Gilza turlari (butilka va silindr shaklida) raqamlar bilan otishdan 
qoladigan belgilar ko‘rsatilgan 
 
Otishdan qoladigan jarohatlarni, otish masofasini, o‘qning yo‘nalish 
tomonini aniqlash 
Otishdan qoladigan jarohatlar turli to‘siqlarda, masofasi va 
yo‘nalishi bo‘yicha turli izlarni hosil qiladi. Amaliyotda o‘q to‘siq 
qalinligini teshib o‘tishi, ichki qismida qolishi yoki qiyalab to‘siqni 
tirnab o‘tishi hollari uchrab turadi. Teshib o‘tgan jarohatlarda o‘qning 
to‘siqqa kirish va chiqish joylariga qarab o‘qning to‘siq qatlamida 
yo‘nalish kanali belgilanadi. 
O‘qning shikastlash kuchi to‘siq materialining buzilish, sinish va 
parchalanish xususiyatlariga bog‘liq. Jismi qattiq bo‘lgan yog‘och, 
temir, to‘siqlarni o‘q muayyan masofada teshib, o‘tadi. Bu holda teshik 
diametri o‘qning o‘lchovidan kichik baladi. Mo‘rt materiallarda, g‘isht, 
shisha kabilarda sinish, parchalanish natijasida jarohat o‘lchovi o‘qning 
diametridan bir muncha kattaroq bo‘ladi. O‘q matolardan teshib 
o‘tishida materialning teshilgan joyi kuyib, uzilib ketganligini kuzatish 
mumkin. O‘q yaqin masofada yoki taqab otilganda matoda kuyish va 
erish alomatlarini hosil qiladi. Bular stvoldan chiqayotgan poroxning 
gazi va o‘qning qizib cho‘g‘ bo‘lib hali sovushiga ulgurmaganligi 
hisobiga yuz beradi. 
To‘siqda o‘qdan hosil bo‘lgan izlarni kuzatish va o‘rganish bilan 
otish masofasini yaqindan otishda hosil bo‘ladigan alomatlarni, o‘qning 
turi, shakli, kalibri, ishlatilgan porox turini, o‘qning yo‘nalishi, otgan 
shaxsning qaerdan turib otganligi kabi ma’lumotlarni aniqlash mumkin. 

---

103 
Mazkur ma’lumotlarni hodisa joyida tergovchining o‘zi yoki 
tegishli mutaxassis ishtirokida ko‘zdan kechirish bilan aniqlanadi. Ular 
ballistik ekspertiza o‘tkazish zarur bo‘lgan holatlar sifatida xizmat 
qiladi. To‘siqdagi otish jarohatlari bitta yoki bir necha o‘qdan 
qolganligini, o‘qdan hosil bo‘ladigan kirish-chiqish teshiklari, ularning 
soni, shakli, o‘lchovi va boshqa belgilarini kuzatish bilan amalga 
oshiriladi.
Otish jarohati atrofida poroxdan qolgan tutunlarni va yonmay 
qolgan porox zarrachalarini kimyoviy usulda tekshirish porox uning turi 
(tutunli, tutunsiz) ishlab chiqarilgan zavodning markasi kabi 
ma’lumotlarini olish mumkin. 
Bu holat o‘qning harakati, tezligi, kuchi birinchi qavat to‘siqdan 
o‘tib susaygani va ikkinchi qavatga urilish kuchi ancha kamayganligi 
sababli bo‘ladi.
YAqin masofadan otilganda, o‘qning issiqligi, porox gazlarining 
ta’siri natijasida to‘siqning ustki qismida kuyish alomatlari poroxning 
tutuni va yonmay qolgan zarrachalari qoladi. Bularni oddiy ko‘z bilan 
ham ayniqsa rangi oq bo‘lgan materiallarda kuzatish mumkin. Qora va 
xira rangli to‘siq materiallarni mikroskop orqali ko‘rish, tekshirish va 
fotosuratga tushirish mumkin. SHuningdek, ko‘zga ko‘rinmaydigan 
jumladan, infraqizil nurlarda tekshirish, kimyoviy va elektrokimyoviy va 
boshqa uslublarni qo‘llash bilan amalga oshiriladi. Otish masofasi 
“yaqindan turib otilgan” degan tushunchani asoslaydigan belgilar 
to‘siqdagi erish, yonmay qolgan porox zarrachalarini to‘siq qatlamiga 
singib qolishi kabi alomatlari mavjud bo‘lgan holda aniqlanadi. Boshqa