Lotin tili va uning tarixi

Pronomĭna relatоva.. 
(Nisbiy olmoshlar) 
    Lotin  tilida  quо,  quae,  quŏd  nisbiy  olmoshlari  qo’llanadi.Bu  nisbiy  olmoshlar  
sifatlar kabi “ qaysiki “; rus tilida (который, –ая, – ое ) ma’nolarini va otlar kabi 
kim?, nima? ma’nolarini ifodalaydi.Quо, quae, quŏd – nisbiy olmoshlari uchchala 
rodda kelishiklarda quiydagicha turlanadi: 
 
            Singularis 
                   Pluralis 
Casus 
M 
f 
n 
m 
f 
n 
Nom.   
Quо 
quae 
quŏd 
quо 
quae 
quae 
Gen 
Cujǔs 
cujǔs 
cujǔs 
quфrum 
quвrum 
quфrum 

---

 
53 
Dat. 
cuо               
cuо 
cuо 
 quĭbǔs    
 quĭbǔs    
 quĭbǔs    
Acc. 
quem   
quam   
quŏd   
quŏs   
quвs   
quae   
 Abl 
quф 
quв 
quф 
quĭbǔs 
quĭbǔs 
quĭbǔs 
        Nisbiy olmoshlar –cum- predlogi bilan ham ifodalanadi. Ya’ni, quфrum –  
qaysinisi bilan (с которым ), quвcum ( с которой), quibuscum (с которыми) 
ma’nolarini beradi.   
            Pronomĭna interrogatоva – (So’roq olmoshlari.) 
  Quо?,quae?,quŏd?  olmoshlari  sifatlarga  nisbatan  qanday?  qanaqa?  qaysi?- 
so’roq olmoshlari vazifasida ishlatiladi.Turlanishda ular nisbiy olmoshlar  quо, 
quae,  quŏd  kabi  turlanadi.Otlarga  nisbatan  qo’llanadigan  so’roq  olmoshlari  
quyidagilar:      quĭs?,  quĭd?    -  kim?,nima  ?.  quĭs?-  so’roq  olmoshi  xuddi  –qui 
so’roq  olmoshidek;  quid  –  so’roq  olmoshi  esa  quod-    so’roq  olmoshidek 
turlanadi va ularning faqat birlik formasi mavjud: 
 
    casus 
                singularis                
    
       masc.                  neut. 
  Nom. 
     quis?                    quĭd? 
  Gen.      
                   cujǔs? 
   Dat. 
                    cuо? 
   Acc. 
     quem?                   quĭd? 
    Abl.  
                     quф? 
 
        Agar otlar bittadan ortiq bo’lsa, uter, utra,utrum (который –ая- ое ( из двух)  
kто?,  что?- ( из двух) – qaysiki ikkitadan bittasini ifodalsh uchun ishlatiladi. Qui? 
nisbiy  so’roq  olmoshi  Genetivusda    turlanganda  cujus?,  quфrum?  (kimning?, 
kimlarning?) nisbiy-so’roq olmoshlarini ham ifodalaydi: 
            Cujus lĭber est?   - Kimning  kitobi? 
            Quorum libri sunt? -  Kimlarning kitoblari? 
 

---

 
54 
                 Pronomĭna demonstratоva – (Ko’rsatish olmoshlari.) 
         Lotin  tilida  ko’rsatish  olmoshlari  predmet  va  shaxsni  so’zlovchiga  nisbatan 
yaqin  va  uzoqligini  ko’rsatish  uchun  qo’llaniladi.  Ko’rsatish  olmoshlari  kishilik 
olmoshlari o’rnida ham qo’llaniladi. 
 Hĭc,  haec,  hŏc  (  эта  ,  этот,    это  )-  bu.  Bu  ko’rsatish  olmoshlari    predmet  va 
shaxsni so’zlovchiga nisbatan yaqinligini ifodalaydi; 
   Iste,  istг,  istud  (этот,    эта,    это;    тот,    та,    то)  –  bu  ko’rsatish  olmoshlari   
predmat va shaxsning so’zlovchiga nisbatan 2-shaxsga aloqadorligini ko’rsatadi. 
    Ille,  illг,  illud  (  тот,    та,  то  )-  bu  ko’rsatish  olmoshlari  predmed  va  shaxsni 
so’zlovchiga nisbatan uzoqligini ifodalaydi. 
     Is,  eг,  ĭd  (этот,  эта,  это;    тот,  та,  то)-  bu  ko’rsatish  olmoshlari  predmet  va 
shaxsni  so’zlovchiga  nisbatan  qaysinisi  qarashli  ekaligini  ko’rsatish  uchun 
qo’llaniladi. 
       Masalan:    Hunc  librum  lзgi.  –  Men  bu  kitobni  o’qidim.(Qaysiki  meni 
qo’limdagi yoki yonimdagi). 
         Istum librum lзgi.- Men bu kitobni o’qidim.(Qaysiki sening qo’lingdagi yoki 
qo’shni stoldagi) 
         Illum  librum  lзgi.-Men  bu  kitobni  o’qidim.(Qaysiki  hozir  menda  yo’q 
kitobni). 
         Eum librum lзgi.- Men bu kitobni o’qidim.(Qaysiki men o’ylagan kitobni). 
       Is,eг,ĭd  ko’rsatish  olmoshlari    3-shaxs  birlikda  kishilik  olmoshlari  oґrnida 
qoґllaniladi. 
    illĕ, illг illud ko’rsatish olmoshlarini kelishiklarda turlanish jadvali:      
Casus 
singulвris 
plurвlis 
 
masc.        fem.              neut. 
masc.         fem.              neut. 
  Nom 
illĕ              illг                illud                 
illо               illae              illг 
   Gen 
                 illоǔs 
illфrum         illвrum           illфrum 
  Dat 
                 illо 
                    illоs 

---

 
55 
  Acc 
 illum        illam             illud 
  illфs            illвs                  illг 
  Abl 
  illф        illв                illф 
                      illоs 
 
                      ĭs, eг, ĭd – ko’rsatish olmoshlarini turlanish jadvali: 
   Casus 
     singulвris 
     plurвlis 
 
 masc. 
fem. 
neut.   
 masc. 
fem. 
neut. 
 Nom. 
Ĭs 
eг 
ĭd 
 eо (iо) 
eae 
eг 
  Gen 
ejǔs 
ejǔs 
ejǔs 
eфrum                
eвrum 
eфrum 
Dat 
Eо 
  eо 
eо 
eо(iоs) 
eо(iоs) 
eоs(iоs) 
Acc 
eum 
eam 
ĭd 
eфs 
eвs 
eг 
Abl 
Eф 
eв 
eф 
eоs(iоs) 
eоs(iоs) 
eоs(iоs) 
      
  
     Hĭc, haec, hŏc- ko’rsatish olmoshlarini kelishiklarda turlanishi: