|
Doim quyidagi narsalarga e’tibor bering:
■ Barcha manfaatdor tomonlarning fikrlarini yoritish. Agar biron bir baxsli masala chiqsa, siz “ikkala tomon bilan” gaplashishga harakat qilishingiz kerak, ammo esda tutingki, bu yetarli bo’lmasligi mumkin. Mojaroda “yarashmaydigan guruhlar” bo’ladi. Ammo rasmiy xalqaro kuzatuvchilar yoki diplomatlar, mustaqil nodavlat taraflar va mustaqil fuqarolar ham bo’ladi. Hech kim haqiqatga monopoliya yarata olmaydi, lekin eng kam manfaatdor odamning ma’lumotlari, qoida tariqasida, eng ishonchli hisoblanadi.
■ Birovga qarshi ayblov qo’yilsa, adolatli tarzda ayblanganligiga ishonch hosil qiling. Bu balanslangan ma’lumotni yoki boshqa muhim omillarni, xususan har qanday da’volarga nisbatan adolatli javob berish huquqini o’z ichiga oladi.
■ Jurnalistik ishda ochiq bo’ling. Siz jamiyatga xizmat qiladigan jurnalistsiz va qilayotgan ishlaringizda birinchi qatorda turishingiz kerak. Siz nima qilayotganingizni qanchalik aniq tushunsangiz, sizning manbalaringizdan maxfiy ma’lumotlarni olishda shuncha ko’p muvaffaqiyatga erishasiz.
■ Ziddiyatlarni keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan manfaatlar to’qnashuvidan yoki vaziyatlardan qoching. Holis jurnalistlar o’zlarining kasblari bilan shug’ullanganda, siyosiy partiyalarda muhim lavozimlarni egallamasligi, ommaviy namoyishlarda qatnashmasligi, ular to’g’risida reportaj tayyorlayotganda yoki jamoatchilikka ularning faoliyatiga bu bog’liqliklar ta’sir qiladi deb o’ylashga imkon beradigan boshqa biron bir ish bilan shug’ullanmasliklari kerak, ayniqsa davlat ishida ishlamasliklari kerak.
■ Moliyaviy ziddiyatlardan saqlaning va biron bir maqolani paydo bo’lishi uchun nashriyot beradigan ish haqidan tashqari boshqa haq olishga yo’l qo’ymang. Voqealar tavsifiga ta’sir ko’rsatmoqchi bo’lgan manbadan to’lovni qabul qilish mutlaqo axloqiy emas. Jurnalistning shaxsiy manfaati bo’lgan kompaniya haqida ma’lumot tayyorlashga yo’l qo’yilmaydi. Biroq, ba’zida kechki ovqatda yoki, masalan, bufet ziyofatida qatnashish ma’qul bo’lishi mumkin – bu sizning biron bir voqeani maqbul yoritishni va’da qilganingizdek tushunilmasligi kerak va yoqimsiz ma’lumotlar e’lon qilinmaydi degani bo’lmasligi kerak. Xuddi shu tarzda, hech qachon ma’lumot uchun to’lov to’lamang, favqulodda holatlar bundan mustasno, bu sizning muharriringiz bilan birgalikda aniqlanishi kerak.
■ Jurnalistlar murakkab savollar berishlari kerak. Jurnalist jamiyatning xabardorlik huquqiga rioya qilish uchun ishlaydi, shuning uchun u surushtiruv natijalari uchun javobgardir. Ammo bu uning qo’pol va odobsiz bo’lishi kerak degani emas. BBC tahririyatining ko’rsatmalariga ko’ra, siz “izlovchi, shubhalanuvchi, muvozanatli va oqilona fikrlovchi” bo’lishingiz kerak, ammo “hech kimning manfaati uchun bahsning bir tomoniga qo’pol va hissiy munosabatda bo’lmaslik” kerak.
■ Odamlar o’zlarining so’zlari yoki tasvirlari qanday ishlatilishini bilishlari kerak (garchi maxfiy ishlarni bajarishda yoki surushtiruv jurnalistikasida istisnolar bo’lsa ham). Suhbatning asosiy qoidalari bo’yicha halol bo’ling va fotosu’ratlar va videolarni su’ratga olish uchun ruxsat so’rang. Bu, afsuski, harbiylar o’z qoidalarini o’rnatgan qurolli mojaroni yoritishda ayniqsa muhim bo’lishi mumkin. O’zingiz qanday fikrda bo’lsangiz ham, o’zingizning ma’lumotlar manbangizni hurmat qiling.
■ Noma’lum manbalardan ehtiyotkorlik bilan foydalaning. Ba’zan jurnalistlar o’zlarining ismlarini oshkor qilmasliklarini iltimos qilgan “Yetakchi diplomatlar” va “yuqori lavozimli amaldorlar” yoki boshqa noma’lum guvohlarning gaplaridan foydalanishlari mumkin. Ammo bu siz soxta ayblovlar qo’yishingiz yoki jurnalistlar o’zlari uchun yolg’on manbani o’ylab topishlari mumkin degani emas (sizning martabangizni tezda buzadigan yana bir noto’g’ri harakat). Agar ism ko’rsatilmagan bo’lsa, manbaning ishonchli ekanligini isbotlash uchun iloji boricha to’liq tavsif bering. Barcha holatlarda, ayniqsa sizning muharriringiz bilan ochiq bo’ling, ular sizning manbangizni maxfiy ma’lumotlarni nashr etish huquqini berishdan oldin ularni anonim bo’lgan ravishda ma’lumot berishga ko’ndirishlari mumkin.
Agar sizning ma’lumotlaringiz haqiqatga juda yaqin bo’lsa, ehtimol u rostdan ham haqiqatdir. Aqlni ishlating va har doim o’zingizdan so’rang:
■ Siz o’zingizning ma’lumotlaringizni ishonchli va axloqiy jihatdan to’g’ri yo’l bilan oldingizmi?
■ Siz aniq bo’lishi uchun qo’lingizdan kelganini qildingizmi va o’zingizning faktlaringizni tasdiqlay olasizmi?
■ Sizning qarorlaringiz nohaq ta’sir yoki xurofotdan xolimi?
■ Siz muvozanat va kontekstni, xususan, maqolangizda tanqid qilingan har qanday kishiga javob berish va ob’ektiv izohlash huquqini berdingizmi?
■ Ma’lumot olishning boshqa usuli rostdan ham yoqmi, ayniqsa noma’lum manba ma’lumotiga tayanayotgan bo’lsangiz?
■ Sizning manbalaringiz ishonchlimi va sizning materialingizda ishtirok etgan barcha tomonlarning vakillari bilan gaplashdingizmi?
■ Material qanchalik ishonchli va u mantiqiymi?
■ Va eng muhimi: siz o’zingizning materialingizni himoya qila olasizmi?
Do'stlaringiz bilan baham: |
