|
Xalqaro Jurnalistlar Federatsiyasi aytadiki:
“”Jurnalist yangiliklar, fotosuratlar va hujjatlarni olish uchun faqat halol usullardan foydalanishi kerak.” Bu shuni anglatadiki, odatiy holatlarda siz o’zingizni jurnalist sifatida tanishtirishingiz va tahdidlardan va ma’lumot olish uchun kuch ishlatishdan bosh tortishingiz kerak.
Biror narsani bilsangiz, uni maqolangizda ishlatishingiz mumkin degani emas. Siz ishonchlilikni himoya qilmaguningizcha, sizda nashr qilish uchun “ma’lumot” yo’q, aksariyat hollarda esa sizda bor ma’lumot “oshkor qilishga ruxsat qilingan” bo’lmaganligi uchun sizda qonuniy yo’l bilan topilgan va oshkora olingan manbangiz yo’q. Va eng kamdan-kam hollarda, eng yuqori ijtimoiy manfaatlarga ko’zlagan holda, ma’lumot olish uchun qonun buzilishi maqbul deb hisoblanadi.
Taqdimotda halollik yoki to’g’ri so’zlik, siz tanqid qilgan har bir kishiga o’sha materialda keltirilgan izohlarga javob berish imkoniyatini berishdir. Kimdir u haqidagi sizning maqolangizdan xafa bo’lishi mumkin, ammo maqolani chop etilishi uni hayratlantirmasligi kerak, chunki jurnalist har doim tanqidni nashr etilishidan oldin maqolada gap ketgan odamlar bilan muhokama qilishi kerak. (Izoh: bu odam ushbu maqolani to’liq o’qishi kerak degani emas, balki tanqidning mohiyati unga tushuntirilishi kerakligini anglatadi).
Agar sizning tanqidiy maqolangiz qahramoni bilan muhokama qilish noqulay bo’lsa, unda siz ushbu materiallarning nashr etilishida hanuz noqulay his etasiz. Biror kishini tanqid qilish sizning maqolangizni yanada kuchliroq qiladi, ammo agar siz tanqidga uchragan insonga qarshi bo’lgan barcha fikrlar bilan birga ijobiy tomonlarini ham qo’shsangiz, sizning maqolangiz yanada muvozanatli bo’ladi va sizning tanqidingiz yanada tosh bosadigan bo’ladi.
To’g’ri so’zlik va yaxshi tarbiyalilik
Jurnalistlarning qanday ishlashi va natijalarini qanday taqdim etish uslubi uchun asos bo’lib axloqiy me’yorlar va qoidalar bo’lishi, jamoatchilik ishonchini saqlash uchun juda muhimdir. Yozilgan va yozilmagan jurnalistlarning kodekslari yangiliklarni to’plash, tekshirish va tarqatishda qoidalarga rioya qilish naqadar muhim ekanligi haqida ta’kidlab keladi. Jurnalistik amaliyotda vaqti-vaqti bilan yuzaga keladigan mavjud qiyinchiliklar va dilemmalarni hisobga olgan holda, ruxsat etilayotgan narsalarning chegaralarini bilish va shaxsiy axloq qoidalariga rioya qilish juda muhimdir.
Aniqlik va rostgo’ylikdan tashqari, aksariyat kodekslar yangiliklarni yozishda haqiqat, ochiqlik va sog’lom fikrga urg’u beradi. Har qanday holatda ham ma’lumot qidirish zarurati odob-axloq haqida unutishingiz kerak degani emas.
Masalan, jurnalistlar o’z ishlarida qat’iyat bilan tanilgan, ammo ular haqorat qilish yoki qo’rqitish kabi usullarga yo’l qo’ymasliklari kerak. Jurnalistlar ochiq ma’lumotlarni to’plashlari kerak va faqat ba’zi holatlargina bundan mustasno, masalan, muharrir ruxsati bilangina, yashirin yozish usullaridan foydalanishlari mumkin holos. Matbuot tomonidan tanqid qilingan har kim bu tanqidga javob berishga haqli.
Jurnalistlar shikastlanishlar yoki hayot zarbalaridan aziyat chekayotgan odamlarning hayotiga ruxsatsiz aralashuvdan qochishlari va insonning shaxsiy hayotga bo’lgan huquqini hurmat qilishlari kerak. Jinsiy zo’ravonlik qurbonlari bo’lgan bolalar va qurbonlariga juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish kerak va ko’pgina mamlakatlar qonunlari ularning ismlarini aytish yoki su’ratga olishni taqiqlaydi. Moddiy manfaatdorlik uchun ishlaydigan jurnalistlar o’zlarining moliyaviy manfaatlariga ega bo’lgan kompaniyalar haqida ma’lumot berishdan qochishlari kerak va agar ular shunday qilsalar, masalan, agar ular ushbu kompaniyalarda o’zlarining ulushlariga ega bo’lsalar, o’zlarining manfaatdor ekanliklari to’g’risida oshkora aytib o’tishlari kerak. Ko’pgina ommaviy axborot vositalarida qimmatli qog’ozlarga egalik qilish va jurnalistlarning tijoriy operatsiyalarini tartibga soluvchi aniq qoidalar mavjud.
Hozirga qadar axloqiy muammolarning murakkabligi tufayli ko’plab jurnalistik axloqiy kodekslari va qoidalar haddan tashqari ko’p rioya etilishi shart bo’lgan qoidalarni e’lon qilishdan qochishadi. Favqulodda holatlarda, amaliy yangiliklar tayyorlash jurnalistikasining o’rnatilgan qoidalari keng jamoatchilikning manfaatlari yo’lida qayta ko’rib chiqilishi mumkin. Professional kodekslar, odatda, jurnalistlardan hech qachon o’zlarini boshqa odam sifatida ko’rsatmasliklarini aniq talab qiladi. Qanday qilib jurnalist o’zini insofsizlarcha tutib, yolg’onni fosh qilishi mumkin? Va shunga qaramay, ba’zida, masalan, poraxo’r amaldorlarni fosh qilishning yagona usuli sifatida, bunday odamlarni tuzoqqa ilintirish yoki aldash mumkin. Bunday hollarda muharrirlar va o’z hamkasblari bilan maslahatlashish, shuningdek, o’zlarining axloqiy qoidalariga rioya qilish yaxshiroqdir.
Boshqa bir axloqiy qoida: hech qachon plagiat qilmang. Albatta, har bir yangi nashr allaqachon e’lon qilingan maqolalarga asoslanadi. Ammo siz hech shak-shubhasiz boshqalar tayyorlagan ma’lumotlarni ishlatsangiz, ularni tayyorlagan hamkasblaringizga yoki hattoki raqobatchilaringizni ko’rsatib o’tishingiz shart va siz boshqa mualliflarning asarlarini o’g’irlamasligingiz va ularni o’zingiznikidek taqdim etmasligingiz kerak. Aks holda, sizning karyerangiz achinarli yakun topadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
