Лойиха тахлил марузалар курси- 2009. doc

Таҳлил
 
тури
 
Молиявий
 
рентабеллик
 
таҳлили
 
 
Молиялашти
 
ришга
 
эҳтиёж
 
таҳлили
 
 
Лойиҳани
 
эксплуатация
 
қилувчи
 
ташкилотни
 
молиявий
 
таҳлили
 
Харажатларни
 
қопланиши
 
таҳлили
 
Таҳлил
 
мақсади
 
Лойиҳага
қўйилган
капитал
маблағлар
самарадорлиги
ни
аниқлаш
Лойиҳани
амалга
ошириш
учун
маблағ
билан
таъминлашни
режалашти
риш
Лойиҳани
эксплуатация
қилувчи
ташкилотнинг
молиявий
аҳволи
ва
бошқарув
сифатини
аниқлаш
Давлат
лойиҳаларидан
фойдаланувчилар
дан
тушадиган
тўловлар
ҳисобига
харажатлар
қопланишини
баҳолаш
Лойиҳа
 
таҳлили
 
қайси
 
позиция
 
дан
 
туриб
 
амалга
 
оширила
 
ди
 
Лойиҳа
позициясидан
туриб
Лойиҳадан
фойдаланувчи
лар
ва
ундан
манфаат
кўрувчилар
позициясидан
туриб
Лойиҳани
эксплуатация
қилувчи
ташкилот
позициясидан
туриб
Лойиҳадан
фойдаланувчилар
ундан
манфаат
кўрувчилар
ҳамда
лойиҳани
бошқариш
позициясидан
туриб
Фойдала
 
нилади
 
ган
 
молиявий
 
ҳисобот
 
лар
 
тизими
 
Дисконтланган
пул
тушумлари
ва
чиқимлари
оқими
ҳисоботи
Молиявий
режа
Фойда
ва
зарарлар
ҳисоботи
, 
Пул
оқимлари
ҳисоботи
, 
баланс
ҳисоботи
. 
Харажатларни
қоплаш
кўрсаткичлари
, 
тўлов
ҳажми
, 
ёки
фойдаланувчилар
дан
олинадиган
солиқ
ҳажми
. 
Мезонлар
 
Ички
фойда
меъёри
,
Соф
келтирилган
қиймат
Қарзларни
ва
улар
бўйича
фоизларни
тўлаш
учун
қилинган
харажатларни
қоплаш
даражаси
. 
Самарадорлик
меъёри
, 
молиявий
кўрсаткичлар
Тўлов
ҳажми
ва
таркиби
Молиявий
таҳлилнинг
ҳар
хил
турлари
лойиҳанинг
мақсадга
мувофиқлигини
, 
ресурслардан
фойдаланиш
самарадорлигини
, 
лойиҳа
иштирокчилари
учун
рағбатларни
, 
молиявий
режаларнинг
асосланганлигини
, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

80 
молиявий
бошқарувнинг
лаёқатлилиги
даражасини
ҳамда
лойиҳани
амалга
ошириш
натижасида
кутилаётган
фойда
даражасини
баҳолаш
учун
қўлланилади
. 
У
ёки
бу
турдаги
таҳлилни
ўтказиш
зарурати
лойиҳанинг
мураккаблиги
даражасига
, 
унинг
хусусий
сектордаги
ёки
давлат
лойиҳаси
эканлилигига
ҳамда
иқтисодиётнинг
қайси
тармоғига
тааллуқлигига
боғлиқ
. 
Молиявий
таҳлилда
даромад
ва
харажатларни
ҳисоблашда
фақат
алоҳида
бозор
баҳолари
қўлланилади
, 
капитал
харажатлар
лойиҳанинг
бутун
хизмат
даврига
тақсимлаб
чиқилади
, 
солиқлар
ва
турли
гуруҳлар
ўртасидаги
бир
томонлама
тўловлар
ҳисобга
олиниб
, 
хусусий
дисконт
ставкаси
қўлланилади
. 
11.2.
Молиявий
 
рентабеллик
 
таҳлили
 
Молиявий
рентабеллик
таҳлилининг
мақсади
лойиҳанинг
ҳаёт
даври
давомида
инвестициялардан
келадиган
самарани
баҳолашдан
иборат
. 
Бу
таҳлил
лойиҳанинг
молиявий
мақсадга
мувофиқлиги
таҳлили
деб
ҳам
юритилади
. 
Бу
таҳлил
лойиҳадаги
пул
тушумлари
ва
чиқимлари
оқимига
асосланган
ҳолда
ўтказилади
. 
Бунда
эътибор
лойиҳани
амалга
оширувчи
ташкилотларнинг
молиявий
ҳолатига
эмас
, 
балки
лойиҳанинг
ўзига
қаратилади
. 
Молиявий
рентабеллик
таҳлили
товарлар
ва
хизматлар
савдосини
амалга
оширувчи
лойиҳалар
учун
ўта
муҳим
. 
Молиявий
рентабеллик
таҳлилида
харажатлар
ва
даромадлар
қўйилган
мақсаддан
келиб
чиқиб
аниқланади
. 
Харажатларни
фирма
ёки
ижрочи
ташкилотнинг
фойдасини
камайтирувчи
молиявий
оқимлар
ташкил
этса
, 
даромадларни
фойда
ёки
даромадни
кўпайтирувчи
молиявий
оқимлар
ташкил
этади
. 
Харажатлар
ва
даромадлар
оқимларини
лойиҳалаштириш
учун
ишлаб
чиқариш
фаолиятининг
техник
даражасини
белгилаб
олиш
, 
инвестициялардан
кўзда
тутилган
техник
ресурсларнинг
лойиҳага
кириш
ва
чиқишдаги
оқимини
, 
лойиҳаларнинг
бозор
ва
маъмурий
ўрнатиладиган
баҳоларда
ҳисобланган
натижаларини
аниқлаб
олиш
талаб
этилади
. 
Тушумлар
оқими
маҳсулот
сотиш
(
хизмат
кўрсатиш
) 
ҳажмини
уларнинг
харид
баҳоларига
кўпайтириб
топилади
. 
Харажатлар
оқими
эса
ишлаб
чиқаришда
фойдаланилган
моддий
ресурслар
ва
хизматлар
миқдорини
уларни
сотиб
олиш
баҳосига
кўпайтириб
топилади
. 
Бундай
баҳолаш
лойиҳанинг
бутун
яшаш
даврига
, 
ҳар
бир
йил
учун
ўтказилади
. 
Лойиҳа
учун
зарур
ресурслар
ва
ундан
кутилаётган
натижаларни
баҳолашда
: 
биринчидан
, 
ички
ва
ташқи
бозорда
яқинда
бўлиб
ўтган
битимларда
қўлланилган
амалдаги
баҳолар
асосида
реал
бозор
баҳоларини
, 
иккинчидан
, 
келгусидаги
баҳоларни
башорат
(
прогноз
) 
қилиш
лозим
. 
Лойиҳа
бўйича
ишлаб
чиқарилган
товар
(
кўрсатилган
хизмат
)
лар
учун
тушган
барча
тўловлар
, 
дебиторлик
қарзлари
, 
субсидиялар
ва
бошқа
даромадлар
лойиҳа
бўйича
тушумларга
киритилади
ва
унинг
умумий
самарасини
кўрсатади
. 
Харажатлар
ўз
ичига
эксплуатация
ва
капитал
харажатларини
олади
. 
Эксплуатация
харажатларига
иш
хақи
, 
материал
, 
ёқилғи
харажатлари
, 
ижара
хақи
тўловлари
, 
коммунал
тўловлар
, 
умумий
ва
маъмурий
харажатлар
, 
солиқлар
, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

81 
жорий
таъмирлаш
харажатлари
, 
ҳали
тўланмаган
, 
аммо
ҳисобга
олинган
кредиторлик
қарзлари
ва
бошқалар
киради
. 
Капитал
харажатларга
эса
инвестициялар
, 
лойиҳа
фондларини
алмаштириш
, 
модернизация
қилиш
ва
капитал
таъмирлаш
харажатлари
киради
. 
Пул
оқимлари
баҳолаб
бўлингандан
сўнг
рентабеллик
кўрсаткичлари
калькуляция
қилинади
, 
лойиҳалаштирилаётган
тушумлар
ва
харажатлар
дисконтланади
ҳамда
кўрсаткичлар
ҳисобланади
.
11.3.
Молиялаштиришга
 
эҳтиёж
 
таҳлили
 
Молиялаштиришга
эҳтиёж
таҳлили
лойиҳани
инвестициялаш
ва
уни
эксплуатация
қилиш
учун
керак
бўлган
барча
молиявий
эҳтиёжларни
башорат
(
прогноз
) 
қилишни
ўз
ичига
олади
. 
Бу
эса
зарур
ресурслар
келиб
тушишини
таъминлайдиган
молиявий
режа
тўзиш
имконини
беради
. 
Молиявий
режани
тайёрлашда
хорижий
кредиторлар
талабларини
бажаришни
енгиллаштириш
учун
хорижий
валютага
бўлган
эҳтиёж
алоҳида
кўрсатилади
. 
Молиявий
режада
, 
шунингдек
, 
молиялаштиришнинг
маҳаллий
манбалари
, 
лойиҳа
учун
масъул
бўлган
ташкилотнинг
ўз
маблағлари
ва
фондлари
, 
давлат
ва
тижорат
ташкилотларидан
олиниши
мумкин
бўлган
қарзлар
ҳам
эътиборга
олинади
. 
Молиявий
режада
лойиҳани
эксплуатация
қилиш
даври
харажатлари
ўз
аксини
топмаса
, 
эксплуатация
қилиш
, 
жорий
хизмат
кўрсатиш
ва
таъмирлаш
учун
фондлар
йўқлиги
туфайли
лойиҳа
ускуналари
эскириб
, 
тезда
яроқсиз
ҳолга
келиб
қолади
. 
Молиявий
режа
лойиҳадан
манфаат
кўрувчиларнинг
у
таклиф
этаётган
маҳсулотни
сотиб
олиш
қобилиятини
ҳисобга
олиши
зарур
. 
Молиявий
режа
жорий
баҳоларда
тўзилиши
ҳамда
йиллар
бўйича
лойиҳанинг
бутун
амал
қилиш
даврига
қуйидагиларни
кўрсатиши
керак
: 
•
мўлжалланаётган
капитал
маблағлар
ва
эксплуатация
харажатлари
; 
•
лойиҳани
реализация
қилиш
ва
бошқа
манбалардан
келадиган
даромад
; 
•
қарзларни
, 
инвестицияларни
ва
лойиҳанинг
бошқа
эҳтиёжларини
қоплашнинг
бошқа
манбаалари
.
Лойиҳани
молиялаштиришда
корхонанинг
ўз
маблағлари
қанча
кўп
бўлса
, 
унинг
инвестор
томонидан
баҳоланиши
шунча
енгил
бўлади
.
11.4.
Лойиҳани
 
эксплуатация
 
қилувчи
 
ташкилотнинг
 
молиявий
 
таҳлили
 
Лойиҳани
эксплуатация
қилувчи
ташкилотни
молиявий
таҳлилга
учта
молиявий
ҳисоботни
тайёрлаш
, 
таҳлил
этиш
ва
башорат
(
прогноз
) 
қилиш
киради
: 
•
даромадлар
(
фойда
ва
зарарлар
) 
ҳисоботи
; 
•
пул
маблағлари
тушумлари
ва
чиқимлари
ҳисоботи
; 
•
баланс
ҳисоботи
. 
Бу
ҳисоботлар
лойиҳанинг
бутун
амалда
бўладиган
даври
ёки
ҳеч
бўлмаганда
уни
эксплуатация
қилишнинг
дастлабки
бир
неча
йилига
тўзилади
. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

82 
Кўрсатилган
молиявий
ҳисоботларни
башорат
(
прогноз
) 
қилиш
уларнинг
барча
компонентларини
чуқур
таҳлил
қилиш
, 
бухгалтерия
ҳисоби
ва
молиявий
ҳисоботларнинг
умумий
қабул
қилинган
қоидаларини
билишни
талаб
этади
. 
Шу
туфайли
бу
ишни
тажрибали
бухгалтер
-
аудиторларга
ёки
молиявий
таҳлилчига
топшириш
керак
. 
Фойда
ва
зарарлар
ҳисоботи
корхонанинг
маълум
даврдаги
(
чорак
, 
йил
) 
ишлаб
чиқариш
фаолиятидан
олган
даромадларини
, 
шу
даврдаги
қилинган
ва
даромад
олиш
билан
боғлиқ
бўлган
харажатлари
ўртасидаги
нисбатни
кўрсатади
. 
Бу
ҳисобот
жорий
хўжалик
фаолияти
самарадорлиги
, 
лойиҳанинг
ўз
капиталини
ошириш
заҳираларини
баҳолаш
учун
зарур
. 
Бу
шаклнинг
яна
бир
вазифаси
турли
солиқ
тўловлари
ва
дивидендлар
миқдорини
аниқлашдан
иборат
. 
Бу
ҳисоботлар
қуйидагиларга
тақдим
қилинади
: 
1.
Ички
фойдаланувчилар
:
таъсисчилар
, 
бошқарувчилар
, 
ички
аудиторлар
. 
2.
Ташқи
фойдаланувчилар
:
инвесторлар
, 
солиқ
инспекцияси
, 
кредиторлар
, 
жамоат
ташкилотлари
, 
ташқи
аудиторлар
. 
Пул
маблағлари
тушуми
ва
харажати
ҳисоботи
ҳисобот
даврида
пул
маблағларини
бошқаришни
ҳарактерлайди
ва
ҳисобот
йилида
корхонанинг
пул
тушумлари
ва
чиқимларини
ҳисоблаш
учун
хизмат
қилади
. 
Бу
ҳисобот
ликвидлиликнинг
ҳаракати
ҳисоботи
, 
пул
маблағлари
ҳаракати
ҳисоботи
деб
ҳам
юритилади
. 
Бундай
ҳисоботнинг
тайёрланиши
зарурати
шу
билан
изоҳланадики
, 
фойда
ва
зарарлар
ҳисоботида
пул
маблағларининг
шу
давридаги
ҳаракати
тўлиқ
акс
эттирилмайди
.
Баланс
ҳисоботи
бошқа
ҳисоботлардан
фарқли
равишда
корхонанинг
маълум
бир
давр
учун
эмас
, 
балки
аниқ
санадаги
ҳолатини
акс
эттиради
. 
Баланс
ҳисоботи
маълум
санада
корхона
ихтиёрида
нималар
борлиги
ва
унинг
манбаларини
кўрсатиб
боради
. 
Лойиҳа
амалиётида
умумлаштирилган
кўринишдаги
балансдан
фойдаланилади
. 
Кўрсатиб
ўтилган
ҳисобот
шаклларидан
фойдаланган
ҳолда
зарур
молиявий
коэффициентлар
ҳисобланади
ва
йиллар
бўйича
бу
коэффициентлар
ўзгариши
таҳлил
қилиниб
борилади
.