Лойиха тахлил марузалар курси- 2009. doc

 
1.2.
Лойиҳа
 
таҳлилининг
 
вазифалари
 
ва
 
методлари
. 
Лойиҳанинг
даромадлилигини
аниқлаш
лойиҳа
таҳлилининг
вазифаси
ҳисобланади
. 
Даромадлилик
эса
лойиҳадан
олинадиган
даромад
билан
унга
қилинган
харажатлар
ўртасидаги
фарқ
сифатида
аниқланади
. 
Яъни
лойиҳанинг
даромадлилигини
аниқлаш
учун
унинг
барча
натижаларини
аниқлаш
ҳамда
лойиҳадан
олинган
даромадлар
унга
қилинган
харажатлардан
ортиш
ёки
ортмаслигини
ҳисоблаб
кўриш
керак
. 
Чунки
лойиҳани
амалга
ошириш
учун
бугун
қилинаётган
харажатлар
билан
ундан
қандайдир
вақт
ўтгандан
кейин
олинадиган
даромадларни
бевосита
солиштириб
бўлмайди
. 
Лойиҳанинг
айрим
харажатлари
ва
натижаларини
, 
масалан
, 
қурилиш
ишлари
харажатларини
ўлчаш
ва
баҳолаш
осон
. 
Бошқаларини
эса
ўлчаш
осон
, 
лекин
баҳолаш
анча
қийин
. 
Масалан
, 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

10 
ходимларни
ўқитиш
харажатлари
ва
натижаларини
миқдорий
ва
сифат
жиҳатдан
ўлчаш
осон
лекин
реал
натижаларини
баҳолаш
анча
мураккаб
. 
Лойиҳа
таҳлили
ўз
фаолияти
жараёнида
ўта
муҳим
ва
кенг
қамровли
вазифаларни
бажаради
. 
Бу
вазифалар
иқтисодиётнинг
даражаси
ва
кўлами
нуқтаи
назаридан
икки
гуруҳга
бўлинади
:
1.
Макроиқтисодиёт
даражасидаги
(
глобал
) 
вазифаси
. 
2.
Микроиқтисодиёт
даражасидаги
(
локал
) 
вазифаси
. 
Лойиҳа
таҳлилининг
макроиқтисодиёт
даражасидаги
вазифаси
қуйидаги
муаммоларни
ҳал
этишни
кўзда
тутади
:
−
Инвестиция
лойиҳасининг
умумий
самарадорлигини
баҳолаш
ва
аниқлаш
; 
−
Инвестиция
бозорини
шакллантириш
. 
Лойиҳа
таҳлилининг
микроиқтисодиёт
даражасидаги
вазифаси
қуйидаги
муаммоларни
ҳал
этишни
кўзда
тутади
:
−
Инвестиция
бозорида
самарали
инвестицияни
танлаб
олишни
таъминлаш
; 
−
Техника
-
технология
бозорида
энг
илғорини
баҳолаш
ва
ишлаб
чиқаришга
жалб
этиш
; 
−
Моддий
-
техника
таъминотини
асослаш
; 
−
Хом
-
ашёни
самарали
ва
сифатлисини
танлаб
олишни
асослаш
; 
−
Меҳнатни
мақсадга
мувофиқ
тарзда
шакллантиришни
таъминлаш
; 
−
Тайёр
маҳсулот
(
иш
, 
хизмат
) 
бозорини
ўрганиш
; 
−
Инвестицияни
инфляция
шароитида
баҳолаш
усулларини
ишлаб
чиқиш
. 
Лойиҳа
таҳлили
фанининг
методи
деганда
унинг
предметини
қандай
ўрганиш
тушунилади
. 
Лойиҳа
таҳлилининг
методига
тўлиқ
таъриф
бериш
учун
унинг
қаерда
содир
бўлишини
, 
нима
билан
боғлиқлигини
, 
усуллар
мажмуасидан
иборатлигини
ҳисобга
олиш
лозим
. 
Бу
қўйилган
талаб
нафақат
лойиҳа
таҳлили
фанига
, 
балки
бошқа
иқтисодий
фанлар
методига
таъриф
беришда
ҳам
асос
бўлади
. 
Лойиҳа
 
таҳлили
 
фанининг
 
методи
деганда
хўжалик
юритувчи
субъектларда
содир
бўладиган
инвестиция
билан
боғлиқ
иқтисодий
жараёнлар
самарадорлигини
таъминлаш
мақсадида
уни
олдиндан
асослаш
учун
қўлланиладиган
методологик
ёндошувлар
ва
усуллар
мажмуаси
тушунилади
. 
Лойиҳа
таҳлилида
қўлланиладиган
асосий
усуллар
бўлиб
индукция
ва
дедукция
, 
одддийликдан
мураккаблик
сари
ўрганиш
, 
миқдор
ўзгаришининг
сифат
ўзгаришига
олиб
келиши
, 
сабаб
натижасида
оқибат
, 
макон
ва
замон
ҳисобланади
. 
Ушбу
усулларнинг
айримларига
тушунча
бериб
ўтамиз
. 
Индукция
усули
билан
инвестиция
лойиҳасини
ўрганишда
олдин
унинг
ҳар
бир
бўлаги
алоҳида
-
алоҳида
ўрганилади
, 
сўнгра
улар
туркумларга
жамланади
ва
инвестиция
қўйиладиган
объект
ҳақида
умумлашган
ҳолда
яхлит
хулосага
келинади
. 
Бошқача
қилиб
айтганда
, 
объектни
ўрганишда
хусусийликдан
умумийлик
сари
тадқиқ
қилиш
тушунилади
. 
Мисол
учун
, 
қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларини
қайта
ишловчи
кичик
завод
қуриб
ишга
туширишга
инвестиция
қўйилиши
кўзда
тутилди
. 
Бундай
ҳолатда
олдин
унинг
ҳар
бир
соҳаси
алоҳида
ўрганилади
, 
яъни
қурилиш
лойиҳасининг
қиймати
, 
кичик
заводнинг
қурилиши
, 
уни
жиҳозлаш
, 
технологияларнинг
самарадорлиги
, 
ёрдамчи
цехларнинг
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

11 
қурилиши
кабилар
. 
Шундан
сўнг
шу
қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларини
қайта
ишловчи
кичик
заводни
қуришнинг
умумий
инвестиция
қиймати
қанча
, 
унинг
самарадорлик
даражаси
, 
қопланиш
муддати
каби
масалалар
умумлаштирилиб
, 
яхлит
хулосага
келинади
. 
Миқдор
ўзгаришининг
сифат
ўзгаришига
олиб
келиши
деганда
, 
лойиҳа
таҳлили
нуқтаи
назаридан
, 
бирор
объектга
қўйиладиган
инвестициянинг
ҳажми
меъёр
даражасигача
қанча
кўп
бўлса
, 
ушбу
объектнинг
сифати
ҳам
шунча
яхши
бўлиши
тушунилади
. 
Бунга
мисол
тариқасида
қурилаётган
қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларини
қайта
ишловчи
кичик
заводни
олиш
мумкин
. 
Уни
юқори
даражадаги
замонавий
технология
билан
жиҳозлаш
учун
оддий
технология
билан
жиҳозлашга
қараганда
кўпроқ
инвестиция
, 
яъни
миқдор
талаб
қилади
ва
ҳоказо
. 
1.3.
Лойиҳа
 
таҳлили
 
фанининг
 
бошқа
 
фанлар
 
билан
 
алоқаси
. 
Лойиҳа
таҳлили
фани
иқтисодиёт
назарияси
, 
бизнес
режа
, 
иқтисодий
таҳлил
инвестиция
, 
бухгалтерия
ҳисоби
, 
статистика
, 
маркетинг
, 
менежмент
, 
молия
, 
кредит
каби
иқтисодий
фанлар
билан
узвий
алоқада
бўлади
. 
Лойиҳа
таҳлили
энг
аввало
иқтисодиёт
 
назарияси
фани
билан
боғлиқ
. 
Бу
фан
иқтисодиётда
содир
бўлаётган
қонуниятлар
, 
қонунлар
, 
уларнинг
амал
қилиш
доираси
, 
ишлаб
чиқариш
кучлари
ва
муносабатлари
каби
назарий
муаммоларни
ўргатади
. 
Бу
назарий
қарашлар
барча
иқтисодий
фанлар
, 
хусусан
лойиҳа
таҳлили
фани
учун
ҳам
асос
бўлиб
хизмат
қилади
. 
Лойиҳа
таҳлили
иқтисодиётдаги
умумий
қонуниятларнинг
аниқ
амал
қилишини
, 
уларнинг
ижобий
ва
салбий
натижаларини
тадқиқ
қилади
ва
маълумотлар
орқали
умумий
қонуниятнинг
у
ёки
бу
томонга
ўзгаришини
, 
уларга
аниқлик
киритишни
кўрсатиб
беради
. 
Лойиҳа
таҳлили
фани
бизнес
-
режа
фани
билан
ҳам
узвий
боғлиқ
, 
чунки
бизнес
-
режани
тузишда
лойиҳа
таҳлили
усулларидан
тўлиқ
фойдаланилади
. 
Умуман
олганда
лойиҳа
таҳлили
бизнес
-
режани
тузиш
учун
деярли
барча
кўрсаткичларни
тайёрлаб
беради
. 
Бундан
ташқари
бизнес
-
режа
кўрсаткичлари
лойиҳа
таҳлилини
амалга
оширишда
солиштириладиган
объект
сифатида
ҳам
қўлланилади
. 
Бизнес
-
режа
ва
лойиҳа
таҳлили
фанлари
инвестициялардан
самарали
фойдаланиш
йўлларини
кўрсатиб
берадиган
кўзгудир
. 
Лойиҳа
таҳлили
бухгалтерия
 
ҳисоби
фани
билан
ўзаро
боғлиқдир
. 
Инвестиция
лойиҳасини
тузиш
жараёнида
бухгалтерия
ҳисобининг
меъёрлари
ва
маъёрий
ҳужжатлари
, 
унинг
айрим
усулларидан
фойдаланилади
. 
Бундан
ташқари
бухгалтерия
ҳисобида
ифода
этилган
аниқ
маълумотлар
инвестиция
лойиҳасини
ишлаб
чиқиш
учун
ахборот
базаси
бўлиб
хизмат
қилади
. 
Лойиҳа
таҳлили
инвестиция
 
фани
нинг
таркибий
қисми
сифатида
ушбу
фаннинг
барча
мавзуларини
очишда
унинг
усулларидан
фойдаланилади
. 
Шу
билан
бирга
лойиҳа
таҳлили
фанининг
ҳам
, 
инвестиция
фанининг
ҳам
тадқиқот
объекти
битта
– 
инвестиция
. 
Лойиҳа
таҳлили
менежмент
фани
билан
ҳам
узвий
алоқада
. 
Таҳлил
бошқарувнинг
бир
функцияси
сифатида
асосли
қарорлар
қабул
қилиш
учун
доимо
маълумотларни
тайёрлаб
беради
. 
Бошқарув
қарорларини
, 
хўжалик
фаолиятини
, 
хусусан
, 
инвестиция
қўйишни
чуқур
ўрганмасдан
туриб
, 
қабул
қилиш
қийин
. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

12 
Бошқарув
эса
, 
ўз
навбатида
лойиҳа
таҳлилига
қайси
йўналишларга
алоҳида
эътибор
бериш
лозимлигини
ҳам
кўрсатиб
беради
. 
Лойиҳа
таҳлилида
кўплаб
статистик
усуллардан
фойдаланилади
. 
Айниқса
, 
кўрсаткичларни
келгуси
истиқболиги
аниқлашда
бевосита
статистик
усуллар
қўлланилади
. 
Статистика
фани
лойиҳа
таҳлили
фанининг
такомиллашувига
, 
лойиҳа
таҳлили
фани
эса
статистика
фанининг
бойишига
хизмат
қилади
. 
Инвестиция
бозорини
ўрганишда
маркетинг
усулларидан
фойдаланмаслик
мумкин
эмас
. 
Худди
шундай
маркетингни
амалга
оширишда
эса
лойиҳа
таҳлили
маълумотлари
, 
келгусига
мўлжалланган
ишлаб
чиқариш
, 
хизмат
кўрсатиш
ва
иш
бажариш
жараёнлари
маркетинг
учун
муҳим
ахборот
бўлиб
хизмат
қилади
. 
Инвестиция
қўйишдан
мақсад
бирор
маҳсулот
ишлаб
чиқариб
(
хизмат
кўрсатиб
, 
иш
бажариб
) 
фойда
олишдан
иборатдир
. 
Лекин
ишлаб
чиқарилган
маҳсулотларнинг
истеъмолчиси
, 
харидори
бўлиши
керак
. 
Бу
кимлар
, 
улар
қанча
миқдорда
харид
қилиши
мумкин
ва
шундан
қанча
фойда
қилинади
деган
саволларга
тўлиқ
жавоб
топиш
учун
маркетинг
усулларини
билишни
тақозо
этади
. 
Лойиҳа
таҳлили
иқтисодиётга
оид
бўлмаган
фалсафа
, 
математика
, 
информатика
, 
экология
каби
фанлар
билан
ҳам
узвий
боғлиқдир
. 
Шундай
қилиб
, 
лойиҳа
таҳлили
фани
мустақил
фан
сифатида
бошқа
фанлар
билан
узвий
боғлиқ
. 
Шу
фанлар
замирида
у
такомиллашиб
боради
. 
Ўз
навбатида
лойиҳа
таҳлили
ҳам
бошқа
фанларнинг
такомиллашуви
учун
асос
бўлиб
хизмат
қилиши
мумкин
.