|
4.5.
Инвестицион
лойиҳаларни
баҳолашни
такомиллаштириш
йўллари
Ҳозирда
Ўзбекистон
Республикаси
ҳудудида
ишлаб
турган
чет
эллик
ташкилотлар
ваколатхоналарининг
бизнесга
техникавий
ёрдам
бериш
ва
қўллаб
-
қувватлаш
салоҳиятидан
тўлиқроқ
фойдаланиш
имкониятлари
мавжуд
.
Масалан
,
немис
иқтисодиёти
ваколатхонасида
замонавий
ишлаб
чиқариш
технологиялари
,
ускуналар
ишлаб
чиқарадиган
фирмалар
реквизитлари
бўйича
ахборотлар
олиш
мумкин
.
Бундан
ташқари
,
катта
экспертлар
жамияти
маркетинг
соҳаси
,
иқтисодиётнинг
турли
тармоқларидаги
ишлаб
чиқариш
менежменти
бўйича
немис
мутахассисларининг
бепул
маслаҳатларини
ташкил
этади
. GTZ, ICE, TIKA,
JICA
ва
хоказолардаги
худди
шунга
ухшаш
мутахассисларнинг
молиявий
ва
ташкилий
ёрдамларидан
фойдаланган
ҳолда
чет
элда
экспорт
маҳсулотини
реклама
қилиш
ва
олға
силжитиш
бўйича
кўргазмалар
,
шунингдек
ўқув
семинарлари
ташкил
этиш
мумкин
.
Энди
инвестиция
лойиҳаларини
молиялаш
борасидаги
айрим
масалаларни
кўриб
чиқамиз
.
Ҳозир
Ўзбекистонда
молия
бозори
етарлича
ривожланмаганлиги
сабабли
,
лойиҳавий
молиялаш
кўпчилик
ҳолларда
банк
кредитлаши
шаклида
амалга
оширилмоқда
.
Бунда
жаҳонда
кенг
ёйилган
бошқа
усуллар
-
қимматли
коғозлар
чиқариш
(
ўз
капитали
),
инвестиция
фондлари
,
банк
консорциумлари
,
нафақа
жамғармалари
,
лизинг
компаниялари
ва
хоказолардан
етарлича
фойдаланилмаяпти
.
Қатор
афзалликларга
,
шу
жумладан
,
солиқ
соҳасида
имтиёзларга
эга
бўлган
лизинг
инвестиция
лойиҳаларини
молиялашнинг
кенг
тарқалган
усулларидан
биридир
,
Лекин
у
ҳали
етарлича
ривожлангани
йўқ
.
Ўзбекистонда
лойиҳавий
молиялаш
корхоналарнинг
,
айниқса
,
кичик
бизнес
корхоналарининг
ўз
маблағлари
етишмаслиги
,
шунингдек
тижорат
банклари
берадиган
кредитнинг
нархи
амалда
барча
турдаги
маҳсулотлар
ишлаб
чиқаришдаги
унинг
молиявий
самарасидан
юқорироқ
эканлиги
туфайли
олға
силжимаяпти
.
Ҳозирги
пайтда
инвестиция
лойиҳаси
қарз
маблағлари
қайтарилишининг
ўртача
муддати
5-8
йилдир
.
Экспортга
йўналтирилган
лойиҳалар
устувор
деб
топилганлиги
сабабли
,
лойиҳаларнинг
катта
қисми
рақобатбардош
маҳсулотлар
чиқариш
имконини
берадиган
замонавий
юқори
унумли
технологиялар
ва
ускуналарни
жорий
этиш
йўли
билан
амалга
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
40
оширилмоқда
.
Ўзбекистонда
янги
лойиҳаларни
амалга
ошириш
учун
асосан
тижорат
банкларининг
кредитлари
жалб
этилмоқда
.
Бунда
ускунанинг
пировард
қиймати
ускунанинг
ҳисоблаб
чиқилган
нархи
(
етказиб
бериш
ва
монтаж
қилишни
ҳам
ҳисобга
олган
ҳолда
),
кредит
линиялари
экспорт
суғурта
мукофотининг
қиймати
,
кредит
учун
тўланадиган
фоизлар
,
маҳсулот
етказиб
берувчи
фирмалар
хизматларининг
қиймати
,
инвестиция
давридаги
фоизлар
ва
банк
комиссиялари
,
шунингдек
ускуналарни
суғурталаш
қийматидан
таркиб
топади
.
Лойиҳани
баҳолашда
ушбу
лойиҳани
таклиф
этувчи
компаниянинг
молиявий
-
иқтисодий
таҳлили
зарурий
компонент
бўлади
.
Компаниянинг
лаёқати
ва
барқарорлигига
ишонч
ҳосил
қилгандан
кейингина
лойиҳанинг
ўзини
таҳлил
қилиш
ва
унинг
молияланиши
тўғрисида
қарор
қабул
қилиш
мумкин
бўлади
.
Муҳокама
учун
саволлар
:
1.
Инвестиция
лойиҳалари
деганда
нима
тушунилади
?
2.
Инвестицияларни
молиявий
-
иқтисодий
баҳолаш
деганда
нима
тушунилади
?
3.
Инвестицияларни
молиявий
-
иқтисодий
баҳолашнинг
қандай
услублари
мавжуд
?
4.
Дисконтлаш
концепциясини
қўллашга
асосланган
услубларни
айтинг
.
5.
Дисконтлаш
концепциясини
қўллашни
кўзда
тутмаган
услублар
.
6.
Мунозарали
лойиҳалар
деб
қандай
лойиҳаларга
айтилади
?
7.
Иқтисодий
самарадорлик
қандай
аниқланади
?
8.
Иқтисодий
самарадорликни
аниқлаш
кўрсаткичларини
айтинг
.
9.
Инвестицион
лойиҳалар
иқтисодий
самарасини
аниқлашнинг
қандай
усулларини
мавжуд
?
10.
Инвестицион
лойиҳаларни
иқтисодий
самарадорлигини
баҳолаш
усуллари
айтинг
.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
41
5-
мавзу
.
Инвестиция
лойиҳаларини
молиявий
-
иқтисодий
баҳолашнинг
асосий
усуллари
. (4
соат
).
Режа
:
5.1.
Инвестиция
лойиҳаларини
баҳолашда
дисконтлаштириш
усули
.
5.2.
Инвестиция
лойиҳаларини
молиявий
-
иқтисодий
баҳолашнинг
пул
тушумларини
дисконтлашга
асосланган
усуллари
.
5.3.
Инвестиция
лойиҳаларини
баҳолашнинг
содда
услублари
.
5.4.
Инвестиция
лойиҳаларини
баҳолашда
аннуитет
усули
.
Адабиётлар
:
Электрон
дарсликлар
,
кадоскоп
,
компьютер
,
слайдлар
:
Таянч
иборалар
:
Дисконтлаштириш
,
дисконтлаштириш
коэффициенти
,
дисконтлаштириш
коэффициентининг
жорий
қиймати
,
дисконтлаштириш
коэффициентининг
келгуси
қиймати
,
инвестиция
лойиҳалари
,
соф
жорий
қиймат
,
пул
тушумлари
,
инвестиция
рентабеллиги
,
лойиҳани
баҳолашнинг
содда
услублари
,
аннуитет
,
аннуитет
суммаси
,
аннуитетнинг
жорий
қиймати
,
аннуитетнинг
келгуси
қиймати
,
қопланадиган
аннуитет
.
5.1.
Инвестиция
лойиҳаларини
баҳолашда
дисконтлаштириш
усули
Дисконтлаштириш
деганда
инвестиция
ёки
пул
оқимларининг
келгусидаги
қийматининг
бугунги
жорий
баҳода
ифодаланиши
тушунилади
.
Дисконтлаштириш
аксарият
ҳолда
лойиҳа
таҳлилида
инвестиция
ва
турли
мажбуриятларни
баҳолашда
кенг
қўлланилади
.
Агар
мулкдор
ортиқча
мулкини
инвестицияга
қўймоқчи
бўлса
,
унинг
бирор
мўлжали
бўлиши
мумкин
.
Мисол
учун
,
мулкдор
10
йилдан
кейин
5000,0
минг
сўм
пулга
эга
бўлиши
керак
.
Бунга
10
фоиз
ставкада
фоиз
тўлаш
кўзда
тутилган
бўлса
,
у
бугун
қанча
маблағ
қўйиши
керак
?
Айнан
мана
шу
саволга
пул
оқимларини
дисконтлаштириш
орқали
жавоб
топиш
мумкин
.
Бунинг
учун
қўйилган
инвестициянинг
жорий
қийматини
аниқлаш
лозим
.
Бу
қуйидаги
формула
орқали
аниқланади
:
(
)
n
bq
jq
Z
I
I
+
×
=
1
1
бунда
:
I
jq
–
инвестициянинг
жорий
қиймати
I
bq
–
инвестициянинг
бошланғич
қиймати
Z
–
белгиланган
фоиз
ставкаси
n
–
йиллар
(
давр
)
сони
.
Ушбу
формулага
юқоридаги
мисолда
келтирилган
маълумотларни
қўйсак
,
қуйидаги
натижага
эришамиз
:
(
)
5
,
1927
3855
,
0
0
,
5000
1
,
0
1
1
0
,
5000
10
=
×
=
+
×
=
jq
I
минг
сўм
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
42
Ушбу
ҳисоб
-
китобдан
кўриниб
турибдики
,
мулкдор
10
йилдан
кейин
5000,0
минг
сўмга
эга
бўлиш
учун
10
фоизлик
ставкада
бугунги
кунда
1927,5
минг
сўмлик
инвестиция
қўйиши
лозим
.
Лойиҳа
таҳлилида
пул
оқимларини
дисконтлаштириш
учун
дисконтлаштириш
коэффициентидан
фойдаланилади
.
Дисконтлаштириш
коэффициенти
деганда
инвестиция
ёки
пул
оқимлари
бир
сўмлик
қийматининг
маълум
муддатдан
кейин
фоиз
ставкасини
ҳисобга
олган
ҳолдаги
миқдори
тушунилади
.
Дисконтлаштириш
коэффициентининг
икки
тури
мавжуд
:
1.
Дисконтлаштириш
коэффициентининг
жорий
қиймати
.
2.
Дисконтлаштириш
коэффициентининг
келгуси
қиймати
.
Дисконтлаштириш
коэффициентининг
жорий
қийматини
ифодаловчи
миқдори
1
билан
0
ўртасида
бўлади
.
Мазкур
коэффициентнинг
жорий
қийматини
(
Do'stlaringiz bilan baham: |
