Лойиҳа Ўзбекистон республикаси адлия вазирлиги тошкент давлат юридик университети

 
8.5. Хўжалик юритувчи субъектларни ташкил этиш, хўжалик 
юритувчи субъектларни қўшиб юбориш ва қўшиб олишда 
олдиндан розилик олиш тартиби. 
 
Антимонопол тартибот антимонопол қонунчиликка асосланиб, 
рақобатни ҳимоя қилишнинг муҳим элементи бўлиб ҳисобланади. 
У бевосита ва оператив хатти-ҳаракатлар тарзидаги рақобатга хавф 

---

178 
солувчи таҳдидларни бартараф қилади, шунингдек, уларни пайдо 
бўлишини олдини олади.
Антимонопол тартибот-давлат томонидан таъминланадиган 
иқтисодий, маъмурий ва қонуний чоралар йиғиндиси бўлиб, бозор 
рақобатини таъминлаш ва бозор рақобатининг нормал механизмига 
хавф солувчи таҳдидларни олдини олиш воситалари комплекси 
ҳисобланади. Антимонопол режим консентрация даражасини 
тартибга солиш ва ишлаб чиқаришни монополизация қилиш, 
корхоналарнинг стратегиялари ва йўналишлари, ташқи иқтисодий 
фаолият, нарх ва солиқ билан боғлиқ тартиботни ўз ичига олади.
Давлатнинг антимонополистик сиёсатидан иборат таъсир 
чоралари комплексига асосан, рақобат бозорида юқори моддий 
ҳолатдаги фуқароларнинг эркин тарзда товарларолиш ва 
хизматлардан фойдаланишни тақозо қилувчи умумий концептуал 
вакиллик ўрнатилган. Шунингдек ҳисобга олиш лозимки, агар шу 
тариқа амалга ошириладиган барча шартномалар нарх бўйича 
тузиладиган бўлса, жамият рақобат тарафларининг нархларни 
кўтариш 
ёки 
пасайтиришга 
қараганда 
кўпроқ 
моддий 
афзалликларга эга бўлади. Рақобат бозори шу тариқа, умумий 
ишлаб чиқаришни универсал тартибга солувчи сифатида майдонга 
чиқади. Шу ўринда, товар ва хизматлар бозорида қанча миқдорда 
нима ишлаб чиқаришни истеъмолчининг ўзи ҳал қилиши билан 
боғлиқ савол туғилади. 
Антимонопол қонунчиликнинг қайта кўриб чиқилиши ва қабул 
қилиниши-давлат иқтисодий сиёсатининг энг асосий моддаларидан 
ҳисобланади. Замонавий шароитда бу қонунчиликнинг ўзига хос 
хусусияти шундаки, бозор механизми каби олигополияни ҳимоя 
қилишга олиб келади. Монополияга қарши курашнинг икки хил 
шакли мавжуд бўлиб, улар: 
Монополияни вужудга келишини огоҳлантириш 
Монопол ҳокимиятдан фойдаланишни қисқартириш. 
Иқтисодиётда монополизацияга қарши кураш ишлаб-чиқариш-
савдо фаолиятида фирмаларнинг йириклашиб кетиши, қайта 
ташкил этилиши ёки бўлинишини таъқиқлаш орқали ҳам амалга 
оширилади.

---

179 
Турли хил давлатларнинг хар хил антимонополистик 
қонунчилигига қарамасдан, у умумий мақсадлар ва хусусиятларга 
эга. Буларга: 
Рақобатни ривожлантириш 
Бозорда асосий ўрин эгаллаган фирмаларнинг фаолиятини 
назорат қилиш 
Истеъмолчиларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш 
Кичик ва ўрта бизнес шаклланишига шароит яратиш. 
Бозорларни ҳудудий бўлиб олиш, рақобатчиларга чора қўллаш, 
сотиб олувчини муайян манбаларга бириктириб қўйиш, нархлар ва 
чегирмаларни 
ўзаро 
келишган 
ҳолда 
белгилаш, 
таклиф 
характеридан келиб чиқиб манипуляция мақсадида ишлаб чиқариш 
квоталарини 
белгилаш, 
рақобатчи 
фирмаларнинг 
ягона 
директорларини тайинлаш субъектларнинг ноқонуний хатти-
ҳаракатлари ҳисобланади.