Lizing-agror sohada ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish uslubi

1.3.1-rasm 
Bevosita lizing jarayoni 
3 
4 
5 
2 
1 
Bu yerda: 
1 - lizing kontrakti tuzilishi; 
2 - muntazam lizing to’lovlari; 
3 – oldi-sotdi kontrakti; 
4 - uskuna to’liq qiymatining to’lovi; 
5 - uskunani yetkazib berish. 
Endi bevosita qaytariladigan lizingga to’xtalib o’tsak. «Qaytariladigan 
lizing» lizing bitimlarining bir turi hisoblanadi. Mohiyati bo’yicha u ikki 
taraflama lizing bitimidir. Lizing shartnomalarining bunday lizingga oluvchi bir 
vaqtning o’zida lizingga olinadigan mol-mulkning «yetkazib beruvchisi» bo’lib 
hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda, uskunaning egasi uni lizing 
kompaniyasiga sotadi va bir vaqtning o’zida lizingga oluvchi sifatida u bilan 
ushbu uskuna bo’yicha lizing shartnomasini tuzadi. Bitim quyidagi ketma- 
ketlikda amalga oshiriladi: 
1-
ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchi o’rtasida lizing kelishuvi tuziladi; 
2- lizing firmasi ijaraga oluvchi-uskuna egasidan uskunani sotib oladi; 
3- ijaraga oluvi lizing kontraktining shartlariga muvofiq muntazam 
ravishda ijara to’lovlarini amalga oshiradi. 
Bunday bitimning dastlabki mulkdor, keyinchalik esa uskunani lizingga 
oluvchi afzalliklari quyidagilardan iborat: 
•
uskuna sotib olinib, ushbu uskunani sotib olish uchun ahamiyatli 
mablag’lar jalb qilinishi uning moliyaviy ahvoli yomonlashishiga olib kelganligi 
Ishlab chiqaruvchi 
Lizingga oluvchi 
Lizingga beruvchi 

---

35 
yoki olib kelishi mumkinligi ayon bo’lgandan keyingi holatlarda u lizing 
kompaniyasining xizmatlaridan foydalanishi mumkin; 
•
u lizing kompaniyasidan uskunaning to’liq qiymatini oladi, Ushbu 
uskunaga egalik qilish va foydalanish huquqini saqlab qolgan holda uni sotib 
olish uchun sarflangan mablag’larni qaytaradi; 
•
u o’ziga kerakli bo’lgan uskunaga ega bo’lgan va undan 
foydalangan holda lizing kompaniyasi bilan muzokaralarni olib borishi mumkin 
(ushbu muzokaralar ayrim hollarda uzoq muddatli cho’zilishi mumkin). 
•
ijara to’lovlari korxonaning soliqqa tortiladigan foydasidan 
chegiriladi va joriy tezkor xarajatlar kabi hisobga olinadi; 
•
ijaraga oluvchidan bank kreditini olishdan kamroq qo’shimcha 
kafolatli ta’minot taqdim etilishi talab qilinadi (aksiyalar, obligatsiyalar, bank 
kafolati yoki kafolatlarning qandaydir boshqa shakllari). 
Shunday qilib, uskuna sotib olish paytida qandaydir sabablarga ko’ra 
lizing imkoniyatlari to’g’risida bilishni xohlamagan, bilishga imkoniyati 
bo’lmagan yoki umuman bilmagan kompaniyalar uskuna sotib olingandan keyin 
uning barcha afzalliklaridan (jumladan jadallashtirilgan amortizatsiya, lizing 
to’lovlarini tannarxga o’tkazish va boshqalardan) to’liq foydalanish 
imkoniyatiga ega bo’ladilar. Lizingning ushbu chizmasi ko’pchilik holatlarda 
aynan moliyaviy ijara shartnomasi uchun nazarda tutilgan soliq imtiyozlarini 
olish uchun foydalaniladi. 
Nihoyat, qaytariladigan lizing ko’pchilik holatlarda korxona moliyaviy 
holatini yaxshilash uchun samarali va nisbatan arzon usul bo’lib hisoblanadi. 
Lizingning ushbu turida ijara to’lovlarining miqdori asosan kreditning joriy 
qiymatiga va amortizatsiya chegirilgan ijaraga olingan uskunaning qiymatiga 
bog’liq bo’ladi. 
Uskunani sotib olish va uni lizingga oluvchiga sotish bahosi o’rtasidagi 
farq odatda ijaraga oluvchiga to’lanmasdan, amortizatsiya hisobga olinadi yoxud 
ijara to’lovlari orqali mutanosib ravishda taqsimlanadi. Agar bitim tuzish 
paytida uskunaning bozor qiymati uning amortizatsiyalanmagan qoldiq 

---

36 
qiymatidan kam bo’lgan taqdirda, farq ijaraga oluvchining balansida zarar kabi 
aks ettiriladi. Ishlatishda bo’lgan uskunadan yangi qurilayotgan obyektlarni 
moliyalashtirish manbai sifatida foydalanish qaytariladigan lizingning muhim 
afzalligi hisoblanadi. 
Qaytariladigan lizing, bunda mol-mulk egasi uni bo’lg’usi lizingga 
beruvchiga sotadi, ko’pchilik holatlarda uning o’rnida tijorat banki chiqadi va 
bir vaqtning o’zida, ushbu mulkdan foydalanuvchi sifatida u bilan 
munosabatlarga kiradi va ushbu jarayonni quyidagi 1.3.2-chizma orqali ko’rib 
chiqishimiz mumkin: