Litosfera. Tayanch iboralar

4.Havo  massalari.  Harorati,  namligi  va  boshqa  o’lchamlari  bir  xil  bo’lgan 

havoning  juda  katta  xajmdagi  bo’laklari  havo  massalari  deb  ataladi.  Ularning 

o’lchamlari materiklarning yoki okeanlarning ayrim qismlariga teng bo’ladi. 

Troposfera 

ko’ndalang 

yo’nalishda 

havo 

massalariga  bo’linadi. 

Troposferada bir paytning o’zida bir necha o’nlab havo massalari mavjud bo’lishi 

mumkin. Ular doimo xarakatda bo’ladi, shuning uchun ularining xossalari doimo 

o’zgarib turadi va issiq, quruq, yomg’irli, sovuq ob – havoni olib kelishi mumkin. 

Ikki ko’shni havo massalari oralig’ida atmosfera frontlari vujudga keladi. Frontlar 

ikki havo massasini bir – biridan ajratib turadigan oraliq qatlamdir. Uning kengligi 

bir necha o’n kilometr bo’lishi mumkin. Atmosfera frortlarida havo tez suratlarda 

harakatlanadi, siklonlar va antisiklonlar hosil bo’ladi, yog’inlar yog’adi, ob – havo 

keskin  o’zgaradi.  Atmosfera  frortlari  troposferaning  eng  xarakatchan  qismidir. 

Troposferada  ekvatorial,  tropik,  mo’’tadil,  arktika  va  antarktika  havo  massalari 

ajratiladi. Ular o’z navbatida kontinental va dengiz turlarga bo’linadi. 

Ekvatorial  havo  massalari  (EXM)  ekvatorial  kengliklarda  vujudga  keladi. 

Yil  bo’yi  xarorati  va  namligi  yuqori.  Okean  va  quruqlik  havo  massalari  bir  xil 

xususiyatga  ega,  shuning  uchun  bu  yerda  dengiz  va  quruqlik  havo  massalari 

ajratilmaydi.  Yozda  ekvatorial  havo  massalari  subekvatorial  mintaqaga  bostirib 

kiradi va ko’p yog’in yog’ishiga sabab bo’ladi. 

Tropik havo massalari. Tropik va subtropik kengliklarda okean va quruqlik 

ustida vujudga keladi (Saxroi Kabir, Arabiston yarim oroli, Meksika, Avstraliya). 

Yozda  tropik  xavo  massalari  mo’’tadil  mintaqaning  quruq  xududlarida  xam 

vujudga  keladi  (O’rta  Osiyo,  Mug’uliston,  Shimoliy  Xitoy,  Katta  xavza). 

Kontinental tropik havo yuqori harorat va namlikning kamligi bilan ajralib turadi. 

Quruq  xududlardagi  havo  tarkibida  changlar  ko’proq  bo’ladi.  Dengiz  tropik 

xavosida  nam  ko’proq  bo’ladi,  ammo  haroratning  yuqoriligi  tufayli  to’yinish 

---

chegarasidan ancha pastda.  Natijada okeanlarning  tropik kengliklarida bug’lanish 

ko’p bo’ladi. 

Mo’tadil  havo  massalari  mo’tadil  kengliklarda  vujudga  keladi  va  xilma  – 

hilligi  bilan  ajralib  turadi.  Mo’’tadil  mintaqaning  kontinental  havosi  materiklar 

ustida shakllanadi.  Ular  yil  fasllari  davomida o’zgarib  turadi. Yozda havo  kuchli 

qiziydi va sernam bo’lib qoladi. Qishda kuchli sovib ketadi va quruq bo’lib qoladi. 

Mo’’tadil  dengiz  havosi  okeanlar  ustida  tarkib  topadi,  sernamligi  va  mo’’tadil 

harorati bilan ajralib turadi. Qishda mazkur havo massalari iliqlik va yomg’ir olib 

keladi, yozda esa salqin, yomg’irli ob – havoni olib keladi. 

Arktika  va  Antarktika  havo  massalari  muz  va  qorlar  ustida  shakllanadi. 

Qishda  juda  sovib  ketadi,  ayniqsa  qutbiy  tunlar  davrida.  Mazkur  havolar  past 

harorat,  nisbiy  namlikning  kamligi  va  tiniqligi  bilan  ajralib  turadi.  Kontinental 

havo  massalari  Grenlandiya,  Antarktida  va  qutbiy  orollar  ustida  tarkib  topadi. 

Dengiz havo massalari Shimoliy Muz okeani va janubiy okeanning ochiq joylarida 

vujudga keladi.