Lipidlar almashinuvi

Lipidlar strukturasi va vazifasi

• Tirik tabiatda keng tarqalgan organik birikmalardan lipidlar (yunoncha,
• lipos-yog`) hisoblanadi. Ular qutblanmagan, suvda deyarli erimaydigan, kichik
• molekulali birikmalar bo`lib, organik erituvchilarda – efir, atseton, benzol va
• xloroformlarda yaxshi eriydi.
• Lipidlar sinfini tashkil qiluvchi moddalar turli xil strukturaga va biologik
• vazifaga ega bo`lgan birikmalardir. Barcha lipidlar yog` kislotalari va rangbarang spirtlarning murakkab efirlaridir.

• Mazkur sinfga kiruvchilarga xos xususiyat shuki, ular gidrofob (yoki
• lipofil) bo`lsalar ham, kimyoviy tabiati har xil bo`lib, tarkibida spirt, yog`
• kislotalari, azotli asoslar, fosfor kislotalari, uglevod va oqsillar uchraganligi
• uchun ularga aniq ta'rif berish ancha murakkab hisoblanadi.
• Yog` kislotalari-uzun alifatik zanjirli karbon kislotalari bo`lib, gidrofob
• xossaga ega. Ko`pchilik yog` kislotalari monokarbon holatda, tarkibida С4 dan
• С26
• gacha uglerod atomiga ega bo`lgan organik kislotalar topilgan. Tabiiy yog`
• kislotalar tarkibida juft uglerod atomi bo`lib, ular to`yingan va to`yinmagan holda
• bo`lishi mumkin.

• Yog` kislotalari-uzun alifatik zanjirli karbon kislotalari bo`lib, gidrofob
• xossaga ega. Ko`pchilik yog` kislotalari monokarbon holatda, tarkibida С4 dan
• С26
• gacha uglerod atomiga ega bo`lgan organik kislotalar topilgan. Tabiiy yog`
• kislotalar tarkibida juft uglerod atomi bo`lib, ular to`yingan va to`yinmagan holda
• bo`lishi mumkin.
• To`yingan yog` kislotalarining jonli tabiatda ko`p uchraydiganlari palmitin, stearinlar bo`lib, to`yinmaganlarga olein kiradi. Paxta moyi tarkibida linol
• va linolen yog` kislotalar ko`proq uchraydi. Yog`lar tarkibida olien (30%), pal metin (15-50%) mavjud.

• Fiziologik vazifasi bo`yicha lipidlar zahirali va strukturalilarga bo`linadi.
• Zahirali (rezerv) yog`lar aksariyat bo`yrak, yurak, jigar, qorin bo`shlig`ida, teri
• ostida, ichak devorlarida to`planadi. Organizmning ehtiyojiga qarab energiya
• sifatida ishlatiladi. Bular asosan triglitsiridlardir. Qolgan yog`lar strukturali
• lipidlarga qo`shiladi.
• Lipidlar hayotiy jarayonlarda muhim va turli xil vazifalarni bajaradi:
• ● Lipidlar oqsillar bilan birikib, biologik membrananing strukturasini tashkil
• qiladi. Demak, ular biomembranalarda o`tkazuvchanlikni va nerv
• impulslarini uzatilishida ishtirok etadilar.
• ● Energetik vazifasi. Ular energiya sig`imi katta bo`lgan, hujayra
• yoqilg`isidir. 1 gr yog` oksidlanganda 39 kDj energiya ajraladi.Bu esa
• uglevodlarning shu miqdordagi energiyasidan ikki marta ko`pdir.
• Lipidlardagi energiya ixcham, kompakt zaxira holda adipotsitlarda, ya'ni
• yog` to`qimalarida to`planadi.

• Yog`lar termoizolyatsiya shaklida himoya vazifasini bajaradi. Lipidlar
• o`zlarining issiqlikni o`tkazuvchanlik xususiyati past bo`lganligi uchun
• organizm haroratini bir me'yorda saqlashda xizmat qiladi. Yog` qatlamlari
• organizmlarni turli xil mexanik jarohatlardan, o`simlik qobiqlari tarkibidagi
• mumlar kasal tarqatuvchi infeksiyalardan va suvni ortiqcha sarflanishidan
• saqlaydi.
• ● Yog`lar tarkibidagi uzun uglevodorod zanjirida yog` kislotalar borligi uchun
• va kislorod kamligidan har bir gramm yog` oksidlanganida ko`p miqdorda
• suv molekulalari hosil bo`ladi. Kam suvli sharoitda yashaydigan
• hayvonlarning suvga bo`lgan talabi va tuxumdan jo`ja ochishda suvga
• bo`lgan ehtiyoji, asosan yog` kislotalarining oksidlanishi hisobiga
• qondiriladi.
• Inson tanasining 10-20% ini lipidlar tashkil etadi. Yoshi katta odamlarda 10-12 kg yog`lar bo`ladi, bu lipidlarning 2-3 kg strukturali yog`lariga to`g`ri keladi.
• Zahiradagi lipidlarning 98% i yog` to`qimalarida to`planadi. Nerv to`qimalarida
• 25% gacha, biologik membranalarda esa 40%gacha strukturali yog`lar uchraydi
• (quruq vazniga nisbatan)