Linux os da huquqlar bilan ishlash rwx va chmod-change mode huquqlarini o’rganish Annotatsiya

LINUX OS da huquqlar bilan ishlash rwx va CHMOD-Change mode huquqlarini o’rganish
Annotatsiya: Ushbu maqolada LINUX OS operatsion tizimida huquqlar bilan ishlash va foydalanuvchilarga beriladigan huquqlarni ishlab chiqish.
Kalit so’zlar: LINUX OS.rwx.CHMOD.Gid.UID.UGO.MINIX.UNIX.

AT(OS) kompyuter resurslarini boshqarish va foydalanuvchilarning o’zaro munosabatlarini tashkil qilish uchun mo’ljanlangan o’zaro bog’liq dasturlar to’plami. Operatsion tizim dasturiy ta’minotni ishlab chiquvchilarga zaruriy funksiyalarning minimal to’plamini taqdim etuvchi qurilmalarni ishlatish va ishlash tafsilotlarini tushunishga imkon beradi.

Ko’pgina hisoblash tizimlarida operatsion tizim dasturiy ta’minotning asosiy,eng muhim(va ba’zan yagona) qismidir.1990-yillardan beri eng keng tarqalgan operatsion tizimlar Windows, Unix va Unix-ga o’xshash tizimlardir.
Huquqlar bilan ishlash rwx. Linuxda 3 ta tipdagi huquqlar bor: RWX, R=Read – o’qish, W= Write – yozish, X= Execute – ishlatish.
Linux OSda fayllardan foydalanish huquqi 3 xil bo’ladi:

1. 
   Fayl egasi, 2- fayl egasining guruhi, 3- boshqalar uchun.
   

UID – user identifier, Gid – group identifier, UGO – User group other.
rw – rw – rw 1- rw bu user huquqi 2- rw bu guruh uchun berilgan huquq 3- rw bu qolgan barcha boshqalar uchun berilgan huquqlar.
rwx --- ---- to’liq huquqlar faqat fayl avtoriga berilgan.
rw – r – r – xamma o’qishi mumkin, avtor o’zgartirish xam mumkin.
rwxr – xr – xr – xamma o’qishi va ishlatishi mumkin, avtor o’zgartirishi mumkin. Huquqlar bilan ishlashni 1-rasmda ko’rishimiz mumkin.
Huquqlarni 2 lik sanoq tizimida ifodalash:
R – 4 W – 2 X – 1
rw – rw – r -- 4+2=664 demak 664 = fayl avtoriga o’qish va yozish huquqini, avtor guruhiga yozish va o’qish huquqini, qolgan barcha uchun faqat o’qish huquqini berilganini anglatar ekan.
664 = rw – rw – r – Fayl1 – o’qishi va yozishi mumkin, guruh users o’qishi va yozishi mumkin, boshqalar o’qishi mumkin xolos!



Fayl va papkalarni qachon yaratilgani vaqti, sanasi va oyi keltirilgan.

ls –l buyrug’i orqali fayl va papkalarga qanday huquqlar berilganini ko’rishimiz mumkin.


uzhacker kataligida mavjud bo’lgan fayl va papkalar.
1-rasm. Huquqlar bilan ishlash Linux Ubuntu oynasida.

-fayllar uchun beriladigan huquqlar

d-derectory ya’ni papkalar uchun beriladigan huquqlar


Chmod – bu huquqlarni boshqarish komandasi, Chmod u – w fayl – user uchun yozish huquqini olib tashlash, Chmod g – w fayl – guruh uchun yozish huquqini olib tashlash, Chmod o + w fayl – boshqalar uchun yozish huquqini berish, Chmod u + w fayl – user uchun yozish huquqini berish, Chmod u + rwx, g – x + rw, o – rwx fayl – user uchun rwx guruh uchun - x va + rw huquqini berish, o – others – boshqalar uchun rwx huquqini berish.
Chmod a + rwx papka/ - a = bu all – xammasi degani, papka – katoligi uchun xamma huquqlarni berish, Chmod – R a + rwx papka/ - bunda papka katoligi ichidagi fayl va sub kataloglarga xam rwx huquqi beriladi, - R kalit argumenti shu uchun xizmat qiladi. Chmod 666./papka – papka ga rw – rw – rw huquqini berish. Chmod 777 ./papka – barchaga xamma huquqlarni raqam orqali berish. Chmod a – r ./papka – bunda katalogga kirishimiz mumkin ammo uni ichidagi fayllarni ko’rolmaymiz.
Xulosa qilib aytganda root tomonidan foydalanuvchilarga beriladigan huquqlar bu asosan ma’lumotlarni xavfsizligini va yaxlitligini ta’minlaydi.
Adabiyotlar ro’yxati

1. 
   Linux: The Complete Reference, Sixth Edition. Richard Petersen. India 2008.
   
2. 
   Building Secure Servers with LINUX. Michael D.Bauer. India 2003.