Lingvopoetik xususiyatlari

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 4 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
1359 
w
www.oriens.uz
May
2021
 
 
Hurmat kategoriyasini turli sohada quyidagi tadqiqotchilar turli yo’nalishlarda 
badiiy asarlarni tahlil etib o’rganishgan:
 
Imamova X.K., Hojiyeva H., G`ulomov A. 
va boshqalar. 
Olimlar humar kategoriyasiga quyidagi ta’rif berganlar: 
Hurmatni axloqiy fikrlashning elementi deb hisoblash mumkin. (Graham). 
Hurmat kosmosda joylashgan obyekt kabi tasvirlanadi. Ingliz tilida u xuddi 
vertikal 
o'qda 
"yuqoriga" 
va 
gorizontal 
o'qlarda 
"o'ngda" 
bo'lganidek 
tasvirlanadi.(Richardson) 
Hurmat, biz xohlasak ham, xohlamasak ham, biz xizmatdan bosh torta 
olmaymiz; biz uni namoyon qilmasligimiz mumkin, lekin ichkarida biz buni his qila 
olmaymiz. - I. Kant 
Hurmat kategoriyasi bugungi kunda ingliz va o’zbek tillari badiiy asarlarda 
tahlil etilmagan. Hurmat tushunchasiga to’xtalib o’tar ekanmzi, ushbu tushuncha 
bolalikdan boshlab, hurmatli va e'tiborli insonlarni rivojlantirish maqsadida vujudga 
keladi, ular o'rnak ko'rsatib, odamlarga qanday munosabatda bo'lishni xohlasalar, 
shunday tutishadi. 
O’zbek xalqi hurmat jamiyatning asosiy qadriyatlaridan biri deb hisoblashadi, 
chunki bu odamlarga birgalikda totuvlikda yashashga imkon beradi. Hurmat -
boshqalarning farqlarini madaniy, diniy va mafkuraviy qabul qilish va odamlarni 
o'zlari uchun qadrlash demakdir. O’zbek xalqi kattalrga hurmat, kichiklarga izzat 
naqliga amal qilishadi. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
O’zbek tilida har doim so’zlovchi va tinglovchi o’rtasida baholash o’zaro 
hurmat va izzat shakllarini ifodalaydigan so’zlar ishlatiladi. So’zlovchining yoshi 
katta yoki tinglovchining yoshi kichik bo’lsa, unga “siz”( Yaxshimisiz?, 
ko’rinmaysiz?) deb murojaat etiladi. Yoki murojaat etilayotganda so’zga “-lar” 
(dadamlar, akamlar, oyimlar) affiks qo’shimcha qo’shib murojaat etiladi. Ya’ni 
hurmat kategoriyasi ma’nosini ifodalovchi so’z tanlanadi. Kichik va kattalarga 
murojaat etganda hurmat va erkalash ma’nosida -xon,-jon,-bek,-boy, -oy, xo’ja,-bonu 
singari kishi nomlari ko’rsatkichlari ismlarda qo’llaniladi. 
Shuningdek
, “Kelingizlar” 
so`zidagi 
-ingiz 
– hurmatni bildiradi, 
-lar 
esa 
ko`plikni ifodalaydi. Hozirgi o`zbek tilida 
siz 
aslida tinglovchi ko`pligidir. Biroq 
yoshi, martabasi ulug‘, hurmati bor kishilarga ham 
siz 
deb murojaat qilinadi. 
Tilimizda “sizlab gapir”, “senlab gapir” degan iboralar ham bor. Birinchisi hurmatni, 
keyingisi esa yaqinlikni, yosh va darajasi quyi kishilarga bo`lgan murojaatni, kerak 

---