Lingvodidaktika

Lingvodidaktika
Mahalliy tilshunoslikda tilshunoslik shaxsini o’rganishga bo’lgan murojaat V.V. Vinogradov nomi bilan bog’liq bo’lib, u badiiy adabiyot materialiga asoslanib, muallifning tilshunoslik shaxsi va xarakterini tasvirlash usullarini ishlab chiqqan. Tilshunoslik shaxsi atamasini o’zi birinchi marta V.V. Vinogradovning “ Badiiy nasr to’g’risida “ nashrida ishlatilgan. Hozirgi vaqtda tilshunoslik shaxsi tushunchasi rus tilshunoslik fanida yaxshi rivojlangan. Bu borada Yu.D. Apresyan, G.I. Berestnev, G.I. Bogin, V.G. Gak, Yu.N. Karaulov kabi bir qator olimlar ish olib borishgan.
Tilshunoslik shaxsining 80-90- yillarda paydo bo’lgan ko’plab talqinlarida, XX asrda ikkita asosiy yo’nalishda ajralib turadi : lingvodidaktika va madaniy tilshunoshlik (lingvokulturologiya). Lingvodidaktik va lingvokulturologik yondashuvlar tilshunoslik shaxsini tasvirlash usullari bilan farq qiladi.
Lingvodidaktika tilshunoslik shaxsini tavsiflashda “katta” miqiyosi bilan ajralib turadi ( diqqat nutq qobilyatlari majmuasi sifatida shaxsga qaratiladi ). Madaniy tilshunoslik uchun, aksincha, “kichik” o’lchov xarakterlidir: tadqiqot mavzusi “ma’lum bir tilda so’zlashuvchining milliy-madaniy protatipi” , “kollektiv madaniy-tarixiy tasvir”. Lingvistik shaxs tilda aks ettirilgan madaniy makonida turli darajadagi ijtimoiy ong shakllarida, xulq-atvor stereotiplari va me’yorlarida, moddiy madaniyat obyektlarida va boshqalarda mavjud. Madaniyatda ma’no tushunchalari bo’lgan millat qadriyatlariga tegishlidir.
Lingvodidaktik yo’nalish, asosan, zamonaviy ya’ni sinxron materialda ishlab chiqilgan, shuning uchun uning tarafdorlari: lingvistik norma – nutqni amalga oshirish munosabatlariga e’tibor berish bilan ajralib turadi. Lingvodidaktik yo’nalishning asosiy oqimida u rekonstruksiya qilish usulini ishlab chiqdi va “Rus tili va lingvistik shaxsiyat “ monografiyasida Yu.N. Karaulovning tilshunoslik shaxsi ta’rifini berdi: tilshunoslik shaxsi – inson qobilyatlari va xususiyatlarining majmuyi.