Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b. T. Sаlimov, M. S. Yusupov, B. B. Salimov mikroiqtisodiyot

P_m
P₁ AC
M

Pe _A
MR
Q_m Q1 Qe ^Q
15.1-rasm. Tabiiy monopoliyada narxni muvofiqlashtirish

256

Lekin, bunday narxni tabiiy monopoliyalarga qo`llab bo`lmaydi, chunki bu narxda bir qator ishlab chiqaruvchilar zarar bilan ishlab ishdan chiqadilar. Nima uchun deganda, ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari har xil bo`lgani uchun narxlar ham har xil bo`ladi.
Rasmdan ko`rinib turibdiki, P<sub>e</sub> narx raqobatlashgan bozor narxiga to`g`ri keladi va u chekli xarajat bilan o`rtacha daromad chiziqlari kesishgan nuqta bilan aniqlanadi. Narx davlat tomonidan muvofiqlashtirilmasa, monopolist narxni P_m darajada belgilab, Q_m miqdorda mahsulot ishlab chiqaradi. Davlat esa narxni barcha uchun o`rtacha xarajat darajasida (o`rtacha xarajat chizig`i bilan daromad chizig`i kesishgan nuqta) belgilaydi, ya`ni P<sub>1</sub> . Bu narxga to`g`ri keladigan ishlab chiqarish hajmi Q<sub>1</sub> ga teng. P<sub>1</sub>  AC bo`lishi tabiiy monopolistlarga (uzoq muddatli raqobatlashgan bozordagi firmalar kabi) normal foyda olish imkonini beradi.

P1
narxda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori optimal hajmdan

kichik
Q1

 Qe 
bo`lsa
ham
iste′molchilar
monopolist
narxi

 

tartiblashtirilmagandagiga qaraganda Qm  Q1 ko`proq mahsulot sotib

olish imkoniyatiga ega bo`ladi. O`rtacha xarajat darajasida o`rnatiladigan narx P<sub>1</sub> ni ―adolatli foyda olishni ta`minlaydigan narx‖ deb ataydilar. AQShda ―adolatli‖ narxni ta`minlanishini juda ko`p federal komissiyalar kuzatib boradi.