Lim vаzirligi toshkеnt dаvlаt iqtisodiyot univеrsitеti b. T. Sаlimov, M. S. Yusupov, B. B. Salimov mikroiqtisodiyot

P

MC S

P3

Pm

P2

P1

D

MR

Q3

Qm

Q2

Q1

Q

11.5-rasm. Daromadga bog`liq narxlar differentsiatsiyasi
Rasmdan ko`rish mumkinki, monopol narx Pm va undan yuqori
bo`lgan narxlarda tovar sotib olishga qurbi etmagan xaridorlar Pm dan

kichik bo`lgan P va P narxlarda tovarni sotib olishi mumkin bo`ladi va

1 2

ma`lum iste′molchi ortiqchaligiga ega bo`ladilar.

Iste`mol hajmiga ko`ra narxlar diversifikatsiyasi. Ba′zi bir tovarlarga bo`lgan talab u tovarni ishlab chiqarish va sotish oshgan sari kamayib boradi. Bunday tovarga elektr energiyasi misol bo`la oladi. Har
263

bir iste′molchi bir oyda ma`lum miqdordagi (kilovatt/soat) elektroenergiyaga pul to`lab, undan ortiqchasiga to`lash qobiliyati pasayib boradi.
Iste′molchi mablag`i etmagani uchun eng kerakli miqdordagi (uyni minimal yoritish uchun, muzlatgich, televizor ishlashi uchun zarur bo`lgan) elektroenergiyaga pul to`laydi, lekin bu miqdordagi minimal elektroenergiyaning qimmati qushimcha olishi mumkin bo`lgan elektroenergiya qiymatidan ancha yuqori bo`ladi. Musbat masshtab samarasi bo`lganda elektroenergiya ishlab chiqarish hajmining oshishi uni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan o`rtacha va chekli xarajatlarni kamayishiga olib keladi. Bunday holatda elektroenergiya narxini differentsiatsiya qilinishi maqsadga muvofiqdir. Ya`ni, har xil miqdorda iste`mol qilingan bir xil tovarga (elektroenergiyaga) xar xil narx belgilash.
Birinchi bosqichda ma`lum miqdorgacha iste`mol qilingan elektroenergiyaga alohida narx, ikkinchi bosqichda qo`shimcha miqdordagi iste`mol qilingan elektroenergiyaga oldingi bosqichdagiga nisbatan kamroq narx belgilanadi. Ushbu vaziyat quyidagi 15.6-rasmda ifodalangan.

P