Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

Tartibga soluvchi moliya mexanizmi – 
davlat manfaatlariga 
bevosita ta’sir qilmaydigan moliya munosabatlarida qo‘llaniladi. 
Moliya mexanizmining bunday xilma-xilligi xususiy korxonalarda 
ichki xo‘jalik moliya munosabatlarini tashkil qilish uchun 
xarakterlidir. 
Moliya mexanizmi quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi: 
Moliyaviy rejalashtirish va istiqbolni belgilash (prognoz-
lash)
- moliyaviy mexanizmning asosiy qismi bo‘lib, u moliyaviy 
rejalar va balanslarni hamda moliyaviy ko‘rsatkichlar, me’yorlar 
tuzishni o‘z ichiga oladi. 
Moliyaviy dastaklar va rag‘batlantirish vositalariga foydani 
taqsimlash 
usullari, 
turli 
fondlarga 
to‘lovlar, 
ajratmalar, 
qo‘llaniladigan imtiyozlar, jazolar (sanksiyalar), jarimalar kiradi. 
Moliyani boshqarish – subyektlarning moliyaviy munosabat-
larni amalga oshirish, yo‘lga qo‘yish va takomillashtirish usullari 
yig‘indisidan iborat. 
Ayrim iqtisodchilar, yuqoridagilarni inkor etmagan holda, 
moliyaviy munosabatlarning ko‘p qirraligi, soha va bo‘g‘inlardan 

---

13 
iboratligini hisobga olib moliya mexanizmini quyidagi sohalar va 
bo‘g‘inlarga ajratib ko‘rsatiladilar. 
O‘z navbatida bu har bir soha alohida tarkibiy bo‘g‘inlarni o‘z 
ichiga oladi. Misol uchun, davlat moliyasi mexanizmi byudjet 
mexanizmi va byudjetdan tashqari fondlar amal qilish mexa-
nizmlariga 
bo‘linadi. 
Hududiy 
bo‘linishidan 
kelib 
chiqib 
umumdavlat moliya mexanizmi va mahalliy moliya mexanizmlariga 
ajratish mumkin. Moliyaviy mexanizmni ijtimoiy takror ishlab 
chiqarish nuqtai nazaridan qaralganda uning funksional bo‘g‘inlari 
hosil bo‘ladi, ya’ni mablag‘larni jamlash, moliyalashtirish, 
rag‘batlantirish va boshqalar. 
Moliya mexanizmining har bir soha va bo‘g‘inlari bir butunning 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Ular o‘zaro bog‘liqdir. Shu bilan birga, 
har bir soha va bo‘g‘in nisbatan mustaqil amal qiladi. Bu holat moliya 
mexanizmi tarkibiy qismlarining doimiy muvofiqligini zarurligini 
keltirib chiqaradi.