Leksikologiya haqida umumiy ma'lumot So'z til va nutqning eng muhim va asosiy birligi sifatida

Leksikologiya

Reja:

1. 
   Leksikologiya haqida umumiy ma'lumot
   
2. 
   So'z til va nutqning eng muhim va asosiy birligi sifatida
   
3. 
   So'zning o'z va ko'chma ma'nosi
   
4. 
   So'z ma'nolarining ko'chish usullari
   
5. 
   So'zlarning shakl va ma'no munosabatlariga ko'ra turlari
   

Leksikologiya haqida umumiy ma'Iumot

Leksikologiya grekcha (leksikos)"lug'at" (so'z)ga, oid (logoz) "ta'limot", "fikr" kabi tushunchalarni anglatadi. Leksikologiya tilshunoslikning lug'at tarkibini tekshiradigan bo'limidir. O'zbek till leksikologiyasi esa o'zbek tili lug'at boyligini o'rganadi.
Demak, tildagi so'zlar yig'indisi leksika va uni o'zgaruvchi ta'limot esa leksikologiya deb yuritiladi. Turg'un iboralar ham o'z xususiyatiga ko'ra leksikologiyada tekshiriladi.
Leksika atamasi adabiy tilning lug'at tarkibi ma'nosida ham, biror sheva so'zlari (Toshkent shevasi), biror kasb-hunar kashta-do'zlik yoki bog'dorchilik), ayrim shoir yoki yozuvchi asarlari (G'.G'ulom) leksikasi ma'nosida ham ishlatilaveradi. Leksikologiya so'zlarni ichki va tashqi tomondan tekshirish xususiyatiga ko'ra bir qancha sohalarga bo'linadi.
1. Semasilogiya - grekcha (semasia) belgi, tamg'a, (logos) ta'limot tushunchalarini bildiradi. U so'z va iboralarning ma'no xususiyatlarini teksbiradi. Masalan, paxta so'zi oq rangdagi yumshoq predmet, texnika o'simligining bir turi ma'nosini bildiradi. Bu esa shu so'zning asosiy belgisidir.
2. Etimologiya - grekcha (etymon) haqiqat va (logos) ta'limot demakdir. So'zlaming kelib chiqishi, ulaming fonetik va semantik tuzilishida davrlar o'tish bilan qanday o'zgarishlar yuz berganligi, qaysi tilga oid so'z ekanligini tekshiradi. Masalan, apelsin so'zi inglizcha apel - ohna, sin(chin ) Xitoy, ya'ni "Xitoy olmasi" nomini ifodalovchi apelsin tarzida hind-yevropa tillaridan bizgacha yetib kelgan.
3. Onomosiyalogiya - grekcha (anoma) nom, (logos) ta'limot degan ma'noni anglatadi va hozirgi o'zbek tilshunosligimizda nomshunoslik haqidagi soha hisoblanadi.
Bu ta'limot, asosan, atoqli otlarini tekshiradi. Masalan, Safar (safar oyida) Juma (juma kunida) tug'ilgan bolalarga qo'yiladi.
O'zbek leksikologiyasi davr nuqtai nazaridan ikki turga bo'linadi:
l)tarixiy leksikologiya;
2) hozirgi leksikologiya.