Лекция №1 асосий кимёвий тушунчалар. Асосий синфлар

Kimyoviy muvozanatning siljishi
Qaytar reaksiyalarda muvozanatda bo’lgan biror sistemalarning sharoiti 
o’zgarmasa, muvozanat uzok saqlanadi, lekin ishtirok etuvchi moddalardan birining 
konsentratsiyasi C haroratiga C bosim o ’zgarsa, muvozanat darhol buziladi. 
Muvozanat buzilishi sababli to ’g’ri reaksiyaning tezligi ortsa, muvozanat o’ngga 
siljigan bo’ladi, teskari reaksiyaning tezligi ortganda esa muvozanat chapga siljiydi. 
Sharoit o ’zgarishi bilan muvozanatning qaysi tomonga siljishini Le-Shantele (1884y) 
prinsipini ko’rsatib berdi.
«Muvozanatda bo’lgan sistemaning harorati, bosimi yoki konsentratsiyasi 
o’zgarsa, muvozanat K o’zgarishga qarshilik qilish tomonga siljiydi».
1) Konsentratsiya o ’zgarishining ta'siri. Dastlabki moddalardan ya'ni tenglamani 
chap tomonda turgan moddalardan birining konsentratsiyasi ortsa to ’g’ri reaksiyaning 
tezligi oshadi vaaksincha tenglamaning o ’ng tomonidagi birorta moddaning 
konsentratsiyasi oshirilsa, teskari reaksiyaning tezligi oshadi. Masalan: CO2 + H2 ^
CO + H
2
O. Bu sistemaga qo’shimcha SO
2
borilsa, muvozanat o ’ng tomonga siljiydi.
2) Haroratning ta'siri. Muvozanatdagi sistemaning harorati oshirilsa, muvozanat 
issiqlik yutiladigan tomongaaksincha sistemaning harorati pasaytirilsa, muvozanat 
issiqlik ajratadigan tomonga siljiydi.
Masalan: 2 SO2 + O2^ 2 S O 3 - 225,4 kj.
Bu sistemaning harorati oshirilganda muvozanat chapga siljiydi, aksincha harorat 
pasaytirilganda, muvozanat o ’ng tomonga siljiydi.
3) Bosimning ta'siri. Gazsimon moddalar ishtirok qiladigan sistemalarda kimyoviy 
muvozanat bosim o ’zgarishi bilan o ’zgaradi. Le-Shatelye prinsipining asosan bosim 
ortishi muvozanatda turgan sistemaning bosimini pasaytiruvchi reaksiyalar tomonga 
siljiydi: aksincha bosim pasaytirilsa muvozanat bosimini oshiruvchi reaksiya tomonga 
siljiydi.
Masalan: 2NO + O2^ 2 N O 2
Tenglamadan ko’rinadiki, 3 mol gazdan 2 mol gaz hosil bo’ladi, buning 
natijasida bosim kamayadi.
Shuning uchun bu sistemaning bosimini kamaytirsak, muvozanat chap 
tomonga siljiydi.
«Bosim oshirilganda muvozanat 
gazning 
ham 
sondagi 
molekulalari 
vaaksincha, bosim pasaytirilganda ko’p sondagi molekulalari hosil bo’lishi tomonga 
siljiydi»
63

---

Kimyoviy muvozanat qonunlarini o ’rganish qaytar reaksiyalar yoki umuman 
kimiyaviy reaksiyalarni boshqarishda va ulardan ko’proq mahsulot olishda 
kattaahamiyatga egadir.
Kasrli tartib reaksiya qonunida ko‘rinadi