4. Marksizm iqtisodiy ta’limotining tarixiy taqdiri.
0 ‘tgan asming 90-yillari boshlarida marksizm ta’limoti, uning asosiga
qurilgan sotsialistik xo‘jalik tizimi inqirozga yuz tutdi, SSSR va boshqa bir
qancha mamlakatlardagi sotsializm tuzumi parchalanib ketdi. Bu
mamlakatlar bozor munosabatlariga asoslangan yangi iqtisodiy tuzumga
o ‘ta boshladilar. Bu hoi marksizm iqtisodiy ta’limotining tarixiy taqdiri
haqida mulohaza qilishga undaydi. Bunday tarixiy voqealikning sodir bo‘lishi
obyektiv haqiqatmidi yoki qandaydir tasodifiy bo'ldimi degan savollar
o‘rtaga tashlandi.
Aslida, marksizm ta’limotining va sotsialistik xo‘jalik tizimining inqirozi
tarixiy zarurat va obyektiv haqiqat edi, deyish uchun bugun ilmiy asoslarga
egamiz. Zero, ta’limotning o ‘z zaminida tarixiy taraqqiyotga zid keluvchi
jihatlar mavjud edi. Bular jamiyatning hukmron sinf-umumxalq mulkiga
119
asoslangan iqtisodiy tizimning yaratilishi, iqjtisodiyotni va butun ijtimoiy
siyosiy hayotni yagona kommunistik m afkura bilan boshqarilishi, xususiy
mulkning har qanday ko'rinishini inkor etilishi, raqobatchilik muhitining
yo‘qotilishi, uning o'miga sotsialistik musobaqa degan munosabatning
joriy qilinishi, tovar ishlab chiqarish va t ovar-pul munosabatlarining
sotsializm uchun mutlaqo yot deb e’lon qilinishi, tadbirkorlik va ishbilar-
monlikka yo‘l berilmaganligi, ma’muriy-buyruiqbozlik va markazlashtirilgan
rejalashtirish tizimining qat’iy belgilab qo'yilishi, o‘z imkoniyatiga qaramay
boshqa davlatlar ham sotsialistik yo‘lga kiri shlari uchun ularga iqtisodiy
yordam berilishi va qo‘llab-quwatlanishi, asossiz ravishda qurollanish
poygasida ishtirok etilishi. «AQSH ga yetib olish va undan o ‘zib ketish
uchun» kurashga kirishi va boshqalardir. Boshcqacha aytganda, umuminsoniy
taraqqiyotga zid keluvchi omillarni asos qilib olinishi jamiyat va davlatning
inqiroziga olib keldi.__
To‘g‘ri, sotsialistik taraqqiyotning dastlabki davrlarida mamlakatda biroz
iqtisodiy rivojlanish bo'ldi ham. Bu o ‘sishga, asosan, iqtisodiy dastaklar
vositasi bilan emas, balki ekstensiv (resurslarni tejamsiz iste’mol qilish)
usulidan foydalanish bilan erishildi. Katta fesurslami jalb qilish evaziga
og‘ir sanoatning ustuvor rivojlanishiga urg'd berildi, xalq iste’moli tovar-
lari va aholiga maishiy xizmat ko‘rsatish sohalariga kam e’tibor berildi. Bu
esa aholi moddiy farovonligining o ‘sib bofishiga to ‘sqinlik qildi, sovet
xalqining turmush darajasi G ‘arbdagi davlatlardagi turmush darajasidan
keskin orqada qolaverdi. Bu, o ‘z navbatida, xalqning tuzumga, davlatning
iqtisodiy siyosatiga noroziligini uyg'otayotgan edi. Bulaming hammasi
sotsialistik tuzumning, sotsialistik sistemaning barbod bo‘lishiga olib keldi.
Bugungi kunda sobiq Ittifoq o‘ramidagi mustaqil davlatlar bozor
iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat qurish tomon rivojlanib
bormoqdalar. Bozor munosabatlari yo‘li bilan rivojlanish esa umuminsoniy
qadriyatlarga va taraqqiyot tendensiyasiga muvofiq keladi.
NAZORAT SAVOLLARI
1. Marksizm iqtisodiy ta’limoti qanday tarixiy shart-sharoitlarda vujudga
kelgan edi?
2. Marksizm iqtisodiy ta’limotining asosiy jihatlari nimalar edi?
3. «Kapital» asari va unda ilgari surilgan nazariy masalalar nima?
4. Lenin iqtisodiy qarashlarining asosiy jihatlarini tushuntiring.
120
Do'stlaringiz bilan baham: |