Lazerlar va lazerli spektroskopiya istiqbollari 5A140202-“Fizika

2.1. Lazerli spektroskopiya metodlari asoslari va ularning tadbiqi. 
Lazer spektroskopiya
- optik spektroskopiya sohasi: gazsimon, suyuq va kristall 
holatdagi moddalarning atomlari va molekulalari spektrlarini lazer nurlari 
yordamida tadqiq qiladi. Lazer spektroskopiya kvant elektronika va optik 
spektroskopiya chegarasida vujudga kelgan. Lazerlar yaratilgandan soʻng Lazer 
spektroskopiyasi jadal rivojlana boshladi. Lazer nurining oʻziga xos xususiyatlari 
oddiy (kogerent boʻlmagan) yorugʻlikni qoʻllaganda kuzatish mumkin boʻlmagan 
jarayonlarni kuzatishga imkon beradi. Lazer spektroskopiyaning keng spektral 
diapozonda nur chastotasini uzluksiz oʻzgartirishga imkon berish, nanosekund, 
pikosekund va femtosekund davomatli yorugʻlik impulslarini olish uslublarini 
yaratish, nurni toʻlqin uzunligiga teng oʻlchamli joyga fokuslashga imkon berish 
xossalari quyidagi masalalarni yechishga imkon berdi: 
1) Yorugʻlikning muhitlarda yuz beradigan kombinatsion va Mandelshtam — 
Brillyuen sochilishi spektral chiziqlarining tarkibi va shaklini oʻrganish;
2)Atom va molekulalarning selektiv ravishda uygʻongan holatlarga oʻtkazish va 
ularning shu holatlardagi yashash vaqtini topish hamda pastki holatlarga 
relaksatsiya qilish va kimyoviy reaksiyalarga turtki berish qonuniyatlarini 
tekshirish; 
3) Atom va molekulalarda, suyuk, va qattiq jismlarda koʻp fotonli oʻtishni (bir 
nechta fotonning bir paytda birgalikda yutilishini) kuzatish hamda jismlarning 
katta quvvatli lazer nuri ostida yemirilish jarayonining tabiatini oʻrganish;
4) Lazer nuri taʼsirida yuz beradigan fluoressensiya yordamida atom va 
molekulalarning toʻqnashuvi natijasida spektral chiziqlarning kengayishi va 
surilishini aniqlash, toʻqnashuvlar chastotasini oʻlchash va toʻqnashuvlarlarda 
energiyaning bir zarradan ikkinchisiga uzatilishini tadqiq qilish;

---

46 
5) Atomli va ionli gazlarni sovitib, ularning temperaturasini 1K dan ham pastga 
tushirish qonuniyatlarini aniqlash;
6) Izotoplarni lazer nuri taʼsiri ostida selektiv ajratib olish;
7) Atmosferani zaharlovchi har xil gazlarni masofadan turib tekshirish va ularning 
tarkibini aniqlash;
8.) Biomolekulalar va hujayralarda yuz beruvchi tez va oʻta tez jarayonlarni 
oʻrganish va alohida tanlangan yolgʻiz hujayraga lazer nurini fokuslab, uni selektiv 
ravishda uygotish. 
Fizika, kimyo, biologiya, metrologiya va boshqa fan sohalarining nazariy va 
amaliy masalalarini yechishda Lazer spektroskopiyadan keng foydalanilmoqda.