Landshaftshunoslik asoslari



Download 0,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/31
Sana16.06.2021
Hajmi0,56 Mb.
#67796
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   31
Bog'liq
landshaftshunoslik asoslari

 

TAYANCH SUZ VA IBORALAR 

1. Bashoratlash 

 

2. Geografik bashorat 



                 

3. Landshaftlarni bashoratlash. 

4. Bashoratlash usuli. 

  

5. Atrofhmuxit 



                          

6. Georafik muxit 

 

7. Umumgeografik bashorat 



8. Iklimshunoslik   

9. Gsomodfologiya   

10. Tabiatkonunlari      

 

 



ADABIYOTLAR: 

1, 4, 10, 11, 12, 13, 14, 17, 18 



 

14 Mavzu. Landshaftlarni muxofaza kilish    

REJA      

1. Lanshaftlarni nnson ho`jalik faoliyati ta`sirida uzgarishi  

2. Landshaftlarni muxofaza kilish     

 

Landshaft  (TTK  )  kobigini  muxofazasi  xar  xil  kurinishda  amalga  oshirilishi 



mumkin.  Ularning  eng  muximlari  kuyidagilar:  tabiatning  tipik  joylarini  uz  xoliga 

saklab kolish uchun kurikxonalar. rezervatlar tashkil etish; ba`zi tabiiy ob`ektlarni 

xalk  parklari,  zakazniklarga  aylantirish  ajoyib  tabiiyhob`ektlar  (sharshara,  gor, 

koya, keksa daraxt, jilga, bulok va boshka)ni xnsobga olish; antropogen landshaftni 

rekul’tivatsiya kilish va boshkalar. 

Landshaft  elementlari  inson  yashaydigan  anik  muxit  xisoblanib  uni  xar 

kanday  kungilsiz  va  nookilona  uzgarishlar  xamda  ifloslanishlardan  muxofaza 

kilish  zarur.  Landshaftlarni  muxofaza  kilish  deganda  biz  uning  elementlarini  iloji 

boricha  toza  saklash  undagi  muvozanatning  buzilishiga  yul  kuymaslik  tabiatning 

tipik va ajoyib xududlarini tabiiy xolicha saklab kolish kabilarni tushunamiz. 

Landshaft uning unsurlarini turli shakllarda muxofaza knlish mumkin. Ularni 

umumlashtirib 

kuyidagi 

uch 


guruxga 

ajratamiz; 

Landshaftning 

butun 


komponentlarini  tulahtukis  muxofaza  kilish  antropogen  landshaftning  vujudga 

kelishi va unn optimal saklash. 

Landshaftning  butun  komponentlarini  muxofaza  kilishda  kurikxonalarning 

axamiyati juda katta. 

Kurikxonalar  h  bu  tabiat  etaloni  bulib  tabiatni  muxofaza  kilishda  kuyidagi 



 

79 


vazifalarni amalga oshiradi; 

Kurikxonalar   tashkil   etish  orkaln   ma’lum   bir  uta  yoki   geografik   zona 

tabiatning (barcha majmualari bilan birga) namunasi tabiiy    xolicha kelajak avlod 

uchun saklab kolinadi. 

Kurikxona  h  bu  tabiatning  tarkibiy  kismi  sifatida  tabiat  majmualari  yaxshi 

saklangan  maydonlar  xisoblanib,  unda tabiiy  hxududiy  majmualarning  rivojlanish 

konuniyatlari,  uzaro  alokasini,  organizm  bilan  muxit  urtasidagi  munosabatlarni 

ilmiy jixatdan o`rgannladigan tabiiy laboratoriyadir. Bu tabiiy laboratoriyada olnb 

borilgan ilmiy izlanishlar natijasi, insonning ho`jalik faoliyati tufayli uzlashtirilgan 

kushni  territoriyada  sodir  bulgan  va  ijobiy  uzgarishlarga  takkoslanib,  ilmiy 

prognozlar beriladi. 

Kurikxonalar  soni    va    turi    kamayib  borayotgan  usimlik    va    xayvonlarni 

kuriklash  va  ko`paytirishda  juda  muxim  rol  uynaydi.  Kurikxonalar  tufayli  noyob 

xayvon  yoki  usimlik  ko`paytirib,  boshka  joylarga  tarkatiladi.   Bunga  Badxiz 

kurikxonasida  ko`paytirilgan    kuyonlarni  Turkmaniston  territoriyasiga  kuyib 

yuborilishi yakkol misoldir; 

Kurikxonalar  yovvoyi  xayvonlarni  saklash  ularni    ko`paytirishda        xam 

axamiyatlidir.      Kurikxonada  turli  xayvonlar  muxofaza  ostiga  olingach      bugungi 

kunga kelib,  shunchalik ko`payar  ediki, uni ov kilishga  xam  ruxsat  etish  mumkin 

bulardi. 

Kurikxonalar  tabiatning  ajoyib,  kizikarli,  noyob  joylarini  (gor,  koya,  jar, 

ochilib kolgan jins, sharhshara, gsyzer, bulok, nurash tufayli vujudga kelgan rel`ef 

shakllari va boshka) tabiiy xolicha saklab kolishda juda muxim vazifani bajaradi. 

6.  Kurikxonalarning  madaniyhokartuv  va  estetik  jixatdan  katta  axamiyatga. 

Kurikxonalar  orkali  tabiatning  ajoyib  joylari keng omma  orasida  namoyon  etiladi 

va tabiatni muxofaza kilish zarurligi targibot kilinadi. Kurikxona uchun ajratilgan 

joylar  ajoyib  tabiiy  manearasining  kurkamligi  bilan    kishilarni  xordik  chikarib 

madaniy  dam  oladigan  joy,  ularga  estetik  zavk  beradiigan  ob`ekti  sifatida  xam 

axamiyatlidir. 

Kurikxonalar  muxofaza  kiladigan  ob`ektning  xarakteriga  kura  majmuali  va 

maxsus kurikxonalarga ajratiladi. 

Biror  xududdagi  tabiiyhxududiy  majmualar  tulik  butunlay  muxofaza  kilinsa, 

uni    majmuali  kurikxona  deb  aytiladi.  O`zbekistondagi    kurikxonalarning 

ko`pchiligi shunday kurikxonalardir. 

O`zbekiston  xududida  tukay,  chul,  tog  landshaftini  muxofaza  kilish  va  u 

erdagi  tabiat  komponentlarini  xususan  usimlik  va  xayvonlarning  xayotini  chukur 

o`rganish xamda ko`paytirish maqsadida 9 ta kurikxona tashkil etnlgan. 

Landshaftlarni muxofaza kilishda yana milliy (xalk) parklari, zakazniklar  va 

tabiat yodgorliklarning xam axamiyati kattadir. 

Uzbskistonda  xozircha  Turkiston  tog  tizmasining  shimoliy  yon  bagrida 

joylashgan  Zomin  xalk  parki  (1977  yil)  mavjud.  Uning  maydoni  47,7  ming  ga  

bulib,  dengiz  satxidan  1000h4030  balandlikda  joylashgan.  Bu  xalk  parkida  

mexnatkashlarning dam olishi, sport mashgulotlari va turizm bilan shugullanishlari 

uchun  kulay  sharoitlar  yaratilishidan  tashkari,  tog  landshafti  va  u  erdagi 

organizmlar, utloklar, xayvonlar, tabiatning ajoyib ob`ektlari muxofazaga olingan. 

Landshaftlarni  muxofaza  kilishda  zakazniklar  (buyurtmalar)  xam  ishtirok 

etadi.  O`zbekistonda  esa  9  ta  buyurtmalar  bor.  Buyurtmalar  territoriyasida  tabiat 



 

80 


komponentlarining  bir  kismi  (usimlik,  xayvon,  parranda  yoki  tabiatning  ajoyib 

kismi va boshka) kuriklanadi. Buyurtmalar doimiy va vaqtli buladi. Buyurtmalarni 

asosiy  vazifasi  noyob  xayvon,  parranda  yoki  usimlik  turini  yoki  ajoyib  tabiatni 

jonlarni  yuk  bulib  ketishidan  asraydi,  xayvon  va  usimliklarini  ko`payishi    uchun 

sharoit yaratadi. 

Landshaftlarning ajoyib, dikkatga saeovor elementlarini saklab kolishda tabiat 

yodgorliklarning  axamiyatn  juda  katta.  Ilmiy,  madaniy  va  tarixiy  jixatidan 

kimmatli,  ajoyib,  noyob  tabiat  ob`ektlarini  muxofaza  kilib,  saklab  kolish  uchun 

ancha katta maydonni egallovchi kurikxonalar zakazniklar barpo etish shart emas. 

Ularni  maydoni  juda  kichik  bulgan  «tabiat  yodgorliklari»    sifatida    saklab  kolib, 

muxofaza  kilish  mumkin.  Bu  birinchidan  tez  amapga  oshiriladi.    ikkinchidan 

kichik jon  bulganligidan katta mablag sarflashni talab etmaydi. 

Tabiat  yodgorliklari  deganda  biz  gorlarni,  kanetlarni,  sharsharalarni,  ajoyib 

bulok  va  gayzerlarni,  daralarni,  tanglik  joylarni,  koyali  rel`ef  shakllarini,  ochilib 

kolgan  yotkiziklarni.  Ayrim  noyob  va  kimmatli  daraxtlarni,  toshkotgan 

xayvonlarni,  tarixiy  obidalarni  va  boshka  tabiatning  ajoyib  ob`ektlarini 

tushunamiz.. 

Tabiat  yodgorliklarini  saklash  va  muxofaza  kilishning  ilmiy.  tarixiy, 

madaniyhestetik va vatanparvarlik axamiyati katta. 

O`zbekistonda  mingga  yakin  tabiat  yodgorliklari  mavjud.  Lekin  ularning 

ko`pchiligi      xisobga      olinmasligi      okibatida      xolati      yomonlashib  bormokda. 

SHu    sababli  zudlik  bilan  xar  bir  kishlok,  rayon,  viloyat  territoriyasida  mavjud 

bulgan tabiiy yodgorliklarni nazorat ostiga olish zarurdir, 

Tabiat  yodgorliklari  xususiyatlariga  karab  geologiya,  poleontologiya, 

landshaft, arxeologik va botanik kabilarga bulinishi mumkin. 

Landshaft  yodgorliklari  juda  ko`p  bulib  unga  ajoyib  koyalar,  sharsharalar, 

shovvalar,  darralar,  tanglar,  kizikarli  jarlar  va  boshkapar  kiradi.  Landshaft 

yodgorliklariga  Ilonuti  darasi,  Arslonbobdagi  katta  sharshara,  Surxandaryodagi 

Klif  hSHerobod  marzasi,  katta  va  kichik  CHilan  soyligi,  oktosh  soyligi,  Sangzor 

darasi, Kizilkiya yakinidagi Obishir tangligi xamda shovachi va boshkalar kiradi. 

 


Download 0,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish