Landshaft arxitekturasining ilk shakllanish asoslari. Ob’ektiv va sub’ektiv omillar

1.2–rasm. Erkin tabiat ko‘rinishidagi rejaviy uslubda bunyod etilgan bog‘.

Zamonaviy landshaft arxitekturasida yukorida ta’rif berilgan ikki xil rejaviy uslublarning aralashmasini ham uchratish mumkin: ommaviy tashriflar va tadbirlar o‘tkaziladigan xududlarda muntazam uslub, tinch dam olish va sayr qilish xududlarida erkin rejali landshaft uslubi qo‘llaniladi. O‘zbekiston viloyatlarida aksari bog‘–parklar ana shunday aralash uslubda shakllantirilgan.

Misol uchun Samarqand viloyatining Pastdarg‘om tumani, Juma shaxar-chasidagi "Yoshlar bog‘i”ni olib qaraylik. Bog‘ga kirish, darvoza atroflari, bog‘ning bosh xiyoboni va attraksionlar joylashgan xududlarning landshafti muntazam uslubda shakllantirilgan bo‘lsa, bog‘dagi tinch dam olish va sayr qilish zonasi landshaft uslubida ishlangan. Ishtixon tumani markazidagi istirohat bog‘ining landshafti ham deyarli aralash uslubda shakllantirilgan.
Bog‘-park san’ati va qurilishida tarixiy shakllangan milliy uslublar ham borki, ularga italyan, fransuz, ingliz, xitoy, yapon, mavritan va eron bog‘–park stillarini kiritish mumkin.
Bog‘–park qurilish tajribalari arxitektura taraqqiyoti bilan chambarchas va yonma–yon kechgan. Shu sabab arxitekturaga xos ayrim muqum va yirik badiiy ijodiy yo‘nalishlar va stillar bog‘–park san’ati amaliyotiga ham kirib kelgan. Bularga misol tariqasida Yevropa bog‘–park san’atiga xos bo‘lgan renessans, barokko klassizm va romantizm stillarini ko‘rsatish mumkin.
Darsni mustaqil o‘zlashtirish va mustahkamlash uchun savollar:
1. Bog‘dorchilik san’atining ilk shakllanish davriga ta’rif bering. Bu davrning o‘ziga xos xususiyatlarini tushuntiring.
2. Landshaft arxitekturasining vujudga kelish sabablarini tushun-tiring. U qachon, qaerda, qanday vaziyat va ehtiyojlar oqibatida vujudga kelgan?
3. Dekorativ bog‘dorchilik va bog‘–parkchilikning vujudga kelish va rivojlanishidagi tarixiy shart–sharoitlarini tushuntiring.
4. Landshaft arxitekturasining shakllanishi va rivojlanishidagi ob’ektiv va sub’ektiv omillarga nimalar kiradi?
5. Dekorativ bog‘dorchilik va bog‘–park san’ati rivojining asosiy bosqichlarini tushuntiring.
6. XV–XVII asrlarda bog‘-park san’ati qanday yangiliklar va o‘zgarishlar bilan izohlanadi? Bog‘-park san’atiga xos o‘rta asr stillarini tushuntiring.
7. Bog‘–park san’ati rivojidagi asosiy stillar, uslublar va ijodiy yo‘nalishlarga izoh bering.